skiej, na doroczne nabożeństwo żałobne za spokój duszy prymasa Ostrowskiego Lit. PoL Sowińskiego, II, 267. Oprócz tego kościoła było jeszcze w W. 6 mniejszych świątyń św. Krzyża przy ulicy Śto Krzyzkiej, w XVI w. kaplica po za miastem, obok młyna Łaski, Lib. Ben. , II, 178; św. Leonarda nad Wolborka, przy kaplicy proboszcz, opiekujący sie szpitalem Korytkowski, Arcyb. gnieźn. , str. 37, uposażony, przez mieszczanina wolborskiego Jana Wicher, do którego sukcesorów, lub w braku tychże do ławników m. Wolborza należał patronat Łaski, . L. B. , II, 174 8; św. Ducha, gdzie obecnie kapliczka; św. Trójcy; wreszcie św. Anny na przedmieściu Wesoła. Z wszystkich tych kościołów jeden tylko św Anny pozostał na cmentarzu grzebalnym. Kościołek ten drewniany, gdy chylił się ze starości do upadku, w latach 1886 7 przebudowany z cegły, staraniem ówczesnego proboszcza ks. Gerlacha, który spoczął w nim r. 1893. Obok kolegiaty, prymas późniejszy A. Ostrowski, jeszcze jako biskup kujawski, między 1763 a 1777 r. wzniósł murowany z wyniosłą; okrągłą wieżą ratusz Gandziara Prawdy etc, Warszawa, 1792. W r. 1832 rozwalono go, mimo to, że był ozdobą miasta, dla tego tylko, że potrzebował pokrycia, na które nie było funduszu. Pierwotnym mieszkaniem biskupów kujawskich, jako panów Wolborza, był gród obronny nad rz. Moszczanką. Jakub Sienieński, późniejszy arcybiskup, będąc jeszcze biskupem kujawskim 1464 1473, zamek wolborski, za poprzedników jego spustoszały, wielkim nakładem odbudował. Skrzętny administrator, kazał wykopać dwa obszerne stawy i zaprowadził na nich rybołóstwo, przez co dochody z klucza wolborskiego znacznie pomnożył Rzepnicki, I, 103. Każden z biskupów pobyt swój w W. zaznaczał upiększeniem rezydencyi letniej. Andrzej Zebrzydowski, między 1546 1551 r. biskup kujawski, w zamku tutejszym zbudował jednę salę i umieścił tam portrety wszystkich swoich poprzedników kś. Buliński, II, 170. Stan. Karnkowski, jako biskup włocławski, dwór przyozdobił Paprocki, Herby, str. 821. Gdy jednak pierwotny zamek spłonął, wystawił inny w tem samem miejscu, Hieronim Rozrażewski, bisk. kujaw. Lecz i ten zamek zgorzał wskutek wypadku między r. 1761 a 1770, zostały tylko fundamenty i gruzy. W miejscu letniego mieszkania biskupów Jędrzej Lipski w r. 1626, zrzuciwszy domki drewniane, wzniósł murowany pałac, obok którego założył ogród i zwierzyniec. Tych zapewne czasów sięga, w zapuszczonym obecnie parku pałacowym, wykopany staw w kształcie krzyża, ze wzmocnionemi granitem brzegami. Biskup A. Ostrowski przebudował ten pałac, ogrody upiększył, miasto cale wybrukował. Pałac ten od 1818 r. stał się własnością rządową i został przeznaczony na koszary dla wojska. W 1834 r. pomieszczono tu inwalidów, sprowadzonych z Serocka i Warszawy w liczbie 500. Dziś stoi tu batalion piechoty połockiej. W pięknej tej niegdyś siedzibie biskupiej wrzało życie, szczególniej w chwilach posiedzeń Trybunału koron. w sąsiednim Piotrkowie. Naoczny świadek, kś. Kitowicz, kantor kolegiaty wolborskiej, w te słowa opowiada nam ich dzieje W dzień poprzedzający reasumpcyę trybunału, zjeżdżali się do Wolborza ci wszyscy, którzy mieli interes przeszkadzać do laski marszałkowskiej. Prezydent przewodniczący posiedzeniom trybunału ze strony duchowieństwa dawszy swój obiad, albo pod jego imieniem ks. prymas choć nieprzytomny, albo biskup kujawski jako gospodarz miejsca, zaczynał wjazd do Piotrkowa, któremu wszyscy przytomni asystowali. Bywał ten wjazd prezydencki, acz nie zawsze, taki liczny, że jeden koniec podchodził pod Piotrków, a drugi dopiero wyciągał z Wolborza t. j. na 2 mile pocztarskie Opis obyczajów, I, 106 7. Miejsce to było też widownią smutnych obrządków. Tu zmarł w 1493 r. Piotr z Bnina Moszyński h. Łodzia, biskup kujawski Papr. , 552; tu również zakończył życie Jan Drohojowski h. Korczak, w 1557 r. po którym nastąpił J. Uchański. W. jest poniekąd kolebką znakomitego reformatora i publicysty Andrzeja Prycza Modrzewskiego. Urodzony r. 1503, zapewne na folwarku wójtowskim, ojca Andrzeja, wójta w Wolborzu, odbył w szkole miejscowej początkowe nauki. W późniejszych latach życia osiadł w W. , a raczej na folwarku przy mieście, piastując objęte po ojcu w 1553 r, wójtowstwo. Stanisław Karnkowski, zostawszy biskupem kujawskim, nie lubiąc Modrzewskiego za jego pojęcia religijne, spłacił mu zastawną sumę, a samemu z Wolborza wynieść się nakazał Lit. Pol. Sowińskiego, I, 560. Monografią W. pomieścił Gryglewski w Roczniku piotrkowskim z r. 1872. Opis miasta i kościołów tudzież dzieje od polowy XV w. opracował M. R. Witan. , dzieje początkowe do połowy XV w. Br. Ch. . Wolbrom, właściwie Walwram al. Wolfram, osada miejska, przedtem miasteczko, w pow. olkuskim, nad rz. Pokrzywianką al. Wolbromką, sród najwynioślejszej części plaskowzgórza olkuskiego, sięgającego w okolicy osady do 1600 st. npm. Odl 19 w. od Olkusza, 8 w. od Pilicy, leży w pobliżu linii dr. żel. dąbrowieckiej stacya Wolbrom odl. 3 w. od osady, 14 w. od st. Miechów a 21 w. od Olkusza. Drogi bite z Pilicy do Miechowa, i z Olkusza do Żarnowca krzyżują się w Wolbromiu. Osada ma obecnie kościół par. murowany, kościołek filialny, dom przytułku dla starców, urząd gm. , urząd poczt. , dwie szkoły początkowe męzką i żeńską, doktora, aptekę, 6 jarmarków dorocznie, przeszło 6000 mk. w tej liczbie 5000 żydów, W r.

Wolbrom

Wolbrom