mianować bisk. sambijskim, ale rząd pruski protestował przeciwko temu i gdy Warmia przyszła pod berło pruskie został ów tytuł całkiem zniesiony. Sambijska dyecezya obejmowała wchodnią część Świeżej mierzei, ciągnęła się potem przez mierzeję Kurońską, wzdłuż granicy żmujdzkiej i litewskiej, aż do granicy oznaczonej r. 1340 między biskupstwem warmińskiem i sambijskiem. R. 1821 została dyec. warmińska znów znacznie powiększona. Mocą bulli De saluto animarum przyłączono do niej jeszcze 5 dekanatów dawniejszej dyec. pomezańskiej kiszporski, malborski, nytyski, sztumski i Fueratenwerder, tak że teraz Wisła i Stara Wisła stanowią tam granicę. Obszaru obejmuje dzisiejsza dyecezya około 733 mil kwadr. Obszar ten należy do 4 obwodów regencyjnych, mia nowicie gdańskiego, gąbińskiego, królewieckiego i kwidzyńskiego. Na obszarze tym liczono w 1880 r. 2340331 dusz, między niemi 410216 katol. Liczba zaś polskich katolików wynosi według jednych około 75000, według drugich do 100000. Graniczące dyecezye są żmujdzka, augustowska, płocka i chełmińska. Parafii liczyła dyecezya warm. 1880 r. 136, kapelanii 9, filii 19, księży 280, dekanatów wreszcie 16, mianowicie olsztyński, brunsberski, elbląski, dobromiejski, lidzbarski, litewski, który r. 1885 połączony został z dek, sambijskim, malborski, mazowiecki, melzacki, nytyski, reszelski, sambijski, zyborski, sztumski, wartemborski, ornecki. Zakonów męzkich nie ma w dyecezyi. Dawniej byli reformaci w Kiszporku do r. 1832 i w Kadynach do r. 1826; bernardyni w Wartemborku do r. 1832 i w Springborn pod Lidzbarkiem; wreszcie jezuici w Brunsberdze i Reszlu; także w dawniejszej dyec. sambijskiej było kilka klasztorów męzkich ob. Sambia. Klasztorów żeńskich jest kilka, mianowicie katarzynki w Brunsberdze z 52 sistrami w Fromborku 3 w Dobremmieście 3, w Lidzbarku 29, w Reszlu 32, w Ornecie 34; siostry miłosierdzia św. Wincentago a Paulo są w Olsztynie 5, w Malborki 4; boromeuszki w Brunsberdze 5; wreszcie szarytki w Królewcu 10. Siedziba biskupa i kapituły, składającej się teraz z 2 prałatów, 8 kanoników gremialnych i 4 honorowych, znajduje się w Fromborku, Dawniej rezydowała tu tylko kapituła, biskupi zaś w Lidzbarku Heilsberg. Seminaryum dyecezyalne i liceum hozyańskie są w Brunsberdze. Z kasy rządowej pobiera stolica biskupia 18505 tal, mianowicie biskup 9000, sufragan 800 tal. ., generalny wikary 800, zakład emerytów 1370, zakład demerytów 1465 tal; kapituła dostaje 12075 tal, mianowicie proboszcz tumski i dziekan po 1200 tal. , dwóch kanoników po 1000 tal, 3 po 900, trzech po 800, cztereoh kanoników honorowych po 100 tal. , 7 wikarych po 250 tal. , fabryka kościelna 2027, seminaryum z sekularyzowanych dóbr kolegiaty w Dobrem Mieście 2471 tal. Liceum Hozyusza pobiera, głównie z zabranych dóbr, 37730 marek III Biskupstwo warmińskie czyli właściwa Warmia. Według aktu erekcyjnego z r. 1243 miał zakon w czterech ustanowionych wówczas dyecezyach posiadać 2 3 ziemi, biskupi zaś 1 3 z prawem zwierzchnictwa świeckiego cum omni jurisdictione et jure. Nadto mieli biskupi prawo sprawowania wszelkich funkcyi biskupich także w dwóch drugich działach dyecezyi. W dyecezyi warmińskiej dokonano podziału tylko w części podbitej, która na płn. wschód graniczyła z zatoką świeżą i Pregoła aż do Wystrucia; na płd. zach. zaś szła granica od Świeżej zatoki pod Elblągiem aż do pola Curchsadel, które przypomina dzisiejsza wś Kurki; wreszcie na płd. ciągnęła się granica ztąd w prostej linii aż do Wystrucia ob. Zeitsch, f. d. Gesch. Ermlands, I, 51 Pierwszy biskup warmiński Anzelm obrał swoje dzielnicę w środku dyecezyi, dla bezpieczeństwa od napadów pogan. Granice tej części, zwanej później wyłącznie biskupstwem warmińskiem, są według aktu Anzelma z 1254 r. potwierdzonego przez Aleksandra IV r. 1255 następujące Na płn. wschodzie od ujścia rzeczki Runy, wpadającej do zatoki Świeżej, wzdłuż Runy aż do boru sosnowego, należącego jeszcze do biskupstwa. Dalej stanowił granicę bór, dzielący Natangia od ziemi Pluth, ku granicom ziemi Wore na płn. zach. od Melzaku, tego boru połowa należała do biskupa, a potem pewne miejsce nad rz. Łyną, od którego bród nazwiskiem Kath dziś wś Katzen był o pół mili oddalony. Dalszemi granicami były bór Lakmedie dziś Lindenmedie pomiędzy Wielką i Małą Bartyą, rzeczka Schotiche, dziś Altes Zainfliess zwana, płynęła w pobliżu, a nakoniec bór Kracotin, gdzie dziś wieś tegoż nazwiska. Na wschód stanowiła granicę linia przecinająca bor Kracotin w ten sposób, iż granica biskupstwa ku Polsce przechodziła o milę od zamku raszelskiego, aż do pola Kurchsadel, które przypomina dzisiejsza wś Kurki, w zach. części pow. olsztyńskiego. Na zachód ciągnęła się granica od pola Kurchsadel na milę aż do źródła rz. Pasaryi, która odtąd stanowi granicę aż do punktu nad nią położonego, o pół mili od brodu Chucnnbrasch nieco na płn. od rzeczki Waszkoniki, dopł. Pasaryi. Od tego miejsca wprost do punktu, gdzie rzeczka Bauda przepływa o 2 mile od zatoki Świeżej, ztąd wprost do rzeczki Narusy Narzer Beck pod Fromborkiem,

Warmia