niemieckich. W akcie uposażenia klasztoru w Krzyżanowicach z r. 1255 wymienioną, jest Volia que vulgariter Grochovisko nuncupatur Kod. dypl. pol. , I, 75. Spotykamy też Wolę w akcie uposażenia kla sztoru w Zawichoście z r. 1257. Na Szląsku i w przyległych częściach Wielkopolski i Małopolski osady takie zwano Lgotami Ligota. Akt z r. 1369 wymienia koło siebie Wole i Ligotę, w okolicy Żaraowca Kod. Małop. , III, 229. Najliczniej wystę pują, Wole w ciągu XIV w. na obszarach północnej i wschodniej części Małopolski, na wschodnich kresach Wielkopolski, następnie w XV w, na Mazo wszu, Podlasiu i Rusi Czerwonej, wreszcie dosięgną obszarów Wołynia. Nazwa Wola niejednokrotnie znika ustępując miejsca pierwotnej nazwie obszaru albo też zmienia swoja drugą częśćwraz ze zmlaną właściciela albo łączności przyległa osadą. Gdy stopniowo zatrą się różnice między ludnością wolnią; a przytwierdzona do gleby, nazwa Wola znaczyć będzie tyle co świeżo założona a ztąd wol na na pewien czas od podatków osada, tyle co No wa Wieś. W tem też znaczeniu używaną będzie na zwa Wólka. Br. Ch. Wola 1. dawniej Wielka Wola, r. 1368 Magna Vola Warszowiensis, wś i przedmieście Warszawy, leży w stronie płd. zach. od miasta, na obszarze rozległego plaskowzgórza, pokrytego żyzną glebą gliniastą, pow. warszawski, gm. Czyste, par. Wola. Posiada kościół par. murowany, dwie szkoły początkowe, cerkiew i cmentarz prawosławny. Obszar wsi zajmuje przeważnie liczne osady młynarskie wiatraki i kolonie ogrodników, uprawiających warzywa i owoce, tudzież kilka fabryk. Wola ma 667 mr. włościańskich i 142 dworskich. Obecnie gmina Czyste, w skład której wchodzi Wola, Czyste i dwie mniejsze osady Koło i Ochota, ma 16280 mk. w tej liczbie 9644 niestałej ludności. Śród stałej ludności jest 59 praw. , 310 prot. , 1017 żydów. W r. 1827 wś Wola miała tylko 19 dm. , 133 mk. Wieś ta powstała na obszarze lasów książęcych zapewne na początku XIV w. O dawnem bardzo zaludnieniu tego obszaru świadczy podany przez kalendarz Duńczewskiego fakt wykopania w r. 1672 na Woli urn mieczem obwiniętych ob. F. M. Sobieszczański, Wycieczka archeologiczna, str. 41. W dok. z r. 1367 wymieniona Wola w liczbie wsi dających dziesięciny kościołowi w Zegrzu nad Narwią. Wskutek rozstrzygnięcia sporu o te dziesięciny wś ta, zwana w dok. z r. 1368 Magna Vola Warszoviensis ma placić dziesięcinę bisk. poznańskiemu, po 6 gr. z łanu Kod. Wielkp. , Nr 1584 i 1601. Wzrost Warszawy wpływał na zaludnienie okolicy i karczowanie poblizkich obszarów leśnych. W akcie ks. Janusza z 1425 r. wspomniany jest folw. Pustola, leżący przy drodze do Błonia retro villam nostram Wola. Widocznie okolice Warszawy dość szybko się zaludniały, skoro w XVI w. spotykamy tak liczne parafie podmiejskie. W r. 1580 mają kościoły parafialne Powsin, Milanów Wilanów, Wielka Wola, Wawrzyszew, Babice, Raszyn Według reg. pobor. z r. 1580 we wsi królewskiej Wielka Wola płaci Jan Pietrzejewski, szlachcic, wójt dziedziczny, od 1 łanu, 3 zagr. z rolą; Jan Umiastowski, szlachcic, z części Malchera od 1 łanu; Jadwiga Bolemowska od 1 łanu; Bartłomiej Zaliwski, chorąży liwski, dzierżawca królewski, od 13 lan. , 2 zagr. z rolą Pawiń. , Mazowsze, 269. Lustracya starostwa warszawskiego z r. 1660 podaje Wieś Wielka Wola ma troje pole, funditus przez nieprzyjaciela spalona. Jest w tejże wsi włók 13 i pół, między którymi znajduje się włók, które w dawnych lustracyach specificantur, 10 i z wójtowską 1, wolnych; na ten czas znajduje się włók osiadłych, które fruktyfikują Nr 3 i pół. Robocizny były cztery dni w tygodniu z włóki, straż nocna kolejna do Warszawy, do zboża w nocy lecić powinni, czynszu po zł. 1 na rok, żyta 13 kor. , owsa 26 kor. , 2 kapłony, 30 jaj i gęś dawać obowiązani. Ogrodników i dworskich budynków nie było wtedy. Mikołaj Konstanty Gissa, sekretarz i oberszter gwardyi Jego Król. Mości, miał przywilej z r. 1652 na folwark w tej wsi 3 i pół włóki obejmujący, nadany mu i żonie dożywotnio. Prócz tego trzymał oddzielnie półwłóczek z roli, z którego płacił kwartę. Drugi folwark, świeżo spalony, trzymała za przywilejem królewskim z r. 1662 Urszula Szperlingen Hekierowa, wdowa po aptekarzu królewskim. Były teź dwie włóki wybranieckie. Prawo patronatu nad kościołem miał dziekan warszawski. Dziesięcina ze wsi należała do mansyonarzów warszawskich. Ogólny dochód wynosił zł. 190 gr. 16 den. 9. Po ks. Czartoryskim woj. ruskim, objął starosstwo warszawskie w r. 1750 dwunastoletni Fryderyk Bruehl, później generał artyleryi. Urządził on tu świetną dla siebie rezydencyą i przyczynił się wiele do zabudowania i zaludnienia obszarów ststwa, wchodzących w skład Warszawy. W r. 1785 sprzedał on starostwo które nabył Poniński. Pałac w Woli został spalony r. 1794 przez Prusaków. Zniszczyli też oni kościół paraf, który na miejscu dawniejszego wzniósł r. 1611 ks. Jan Raciborski. Odnowiony w r. 1807 znowu uległ zniszczeniu w r. 1831 a od 1834r. przestał istnieć. Nabożeństwo odprawiano w domu prywatnym przy ulicy Wolskiej do r. 1860. Na wyniosłej i suchej równinie Woli, górującej po nad Warszawą, odbywały się elekcye królów, od Batorego w r. 1575 począwszy. Miejsce na ten akt wyznaczone było otoczone rowem i opasane wałem. Bo wnętrza prowadziły trzy bramy, przeznaczone dla przedstawicieli Wielkopolski, Małopolski i Litwy. W środku ogrodzonego placu stała szopa drewniana, z dachem z desek, okrywana w razie potrzeby z boków oponami. Szopa służyła dla senatorów, dokoła stawało koło rycerskie, t. j. posłowie. Szlachta z dobrej woli przybywająca miała wytknięte przez marszałka miejsca w pewnem oddaleniu. Grupowała się według województw.

Wola

Wola