gdańską, ma st. poczt. i szkołę symultanną; r. 1828 do miasta przyłączone; 1885 r. 92 dm. , 1119 mk. Bywa tu jarmark zwany Albertus Markt. 2. W Św. , niem. St. Albrecht Pfardorf, wś kośc. , tamże; 1865 r. do miasta przyłączona. W 1885 r. 57 dm. , 492 mk. Teraźniejszy kościół murowany wybudował biskup kujawski Stanisław Karnkowski r. 1575. Stary spalił się r. 1537. Wieża pochodzi z r. 1680, wkrótce potem zostały dobudowane dwie kaplice. Przechował się tu, choć bardzo już uszkodzony, ołtarz rzeźbiony, ze starego kościoła i statua św. Wojciecha z marmuru. Organy o 14 rejestrach pochodzi z r. 1741. Oprócz tego są w kościele 2 nagrobki jeden Leonarda Dameraw z Wojanowa 1533, a drugi jego synów Feliksa 1572 i Piotra 1578. Duży dzwon sprawił r. 1668 proboszcz Śmiglewski. Wizyta Rybińskiego z r. 1780 wspomina o trzech relikwiarzach, pierwszy zawierał części św. Krzyża, co aprobował r. 1754 kś. sufr. Wybicki, kanonik wlodawski. W drugim były relikwie św. Wojciecha, w trzecim św. Wincentego a Paulo. Parafia tutejsza, dekanatu gdańskiego miejskiego, tyt. św. Wojciecha, jest patronatu rządowego i biskupiego, koleją miesięcy. Istnieje przy kościele bractwo św. Józefa od r. 1731. W skład parafii wchodzą Św. Wojciech, Arciszewo, Będzieszyn, Boręcin, Borgfeld, Jaśki, Gołąbkowo, Gute Herberge, Hundertmark, Jankowo, Jagatowo, Kowale, Komnaty, Maćkowy, Mueggenthal, Migowo, Nobel, Pruszcz, Prędzieszyn, Recino, Boszkowo, Rusocin, Rotmanki, Scharfenort, Łostowice, Straszyn, Świńcz, Świniegłowy, Głębokie, Wojanowo, Cieplewo, oprócz tego Scharfenberg czyli Bystra, Mokry Dwór, Wiślina Hochzeit, LandauerBruch i Krępiec. R. 1893 liczyła parafia 3272 dusz, R. 1780 było w Św. W. 449 kat. i 112 akat, w całej parafii zaś 1054 kat. , 811 komunikantów, 698 akatol. ; żydów nie było. Wś sama należy do najstarszych osad na Pomorzu. Uświęcona pobytem św. Wojciecha, od niego też przybrała swą nazwę. Według starej bowiem tradycyi św. Wojciech ciągnąc do Prus tu pod starym dębem głosił naukę chrześciańską. Tu też podobno po jego śmierci męczeńskiej przez 3 lata spoczywało ciało, aż je król polski przeniósł najprzód do Trzemeszna a potem do Gniezna. Dla tego już r. 1222 tu na część tego apostoła Pras założyła kościół ks. Mirosława, matka ks. Barnima, i Ingarda, jego ciotka ob. Borck Echo sepulchralis, I, 388. Biskupi oddali go benedyktynom z Mogilna, gdyż św. Wojciech przez pewien czas nosił habit tego zakonu. R. 1541 zamienił opat Andrzej Łopieński z Mogilna posiadłości klasztoru swego pod Gdańskiem, mianowicie wieś Św. Wojciech, na dziesięciny biskupie z Opatowic. R. zaś 1711 osadził tu biskup kujawski Szaniawski misyonarzy, którzy pracowali tu aż do kassacyi konwentu w r. 1818. Starożytna kaplica św. Wojciecha, z kamieni polnych zbudowana, stoi na wzgórzu niedaleko kościoła. Do niej odbywa się jeszcze dziś co rok w dzień św. W. uroczysta procesya. Wizyta Rybińskiego z r. . l782 opiewa, że podówczas odprawiała się tam msza św. nietylko w dzień Św. Wojciecha, lecz i w dni krzyżowe. Lustracya biskpich majątków z r. 1760 opiewa, że wś św. Wojciech, stanowiąca trzecią jurysdykcyą, liczyła 37 domów i kilka placów. Miała wójta i dwóch ławników, którzy podatki odbierali i do kasy Szotlandu wnosili. Podatku gruntowego płacili zł. 82 gr. 15, szynkowego zł. 90, od warzenia piwa zł. 292 gr. 15 ob. Majątki biskupie przez kś. Kujota, str. 61. R. 1772 połączył król pruski 4 wsi, mianowicie Szotland, Stolzenberg, Św. Wojciech i Szydlice w jedno królewskie miasto Stolzenberg, aby rywalizowało z Gdańskiem. R. 1789 wykazuje tu topografia Goldbecka 110 dym. Kś. Fr. Wojciechów 1. kol. , pow. nowomiński, gm. i par. Siennica. 2. W. , kol. nad rz. Białą, pow. koniński, gm. Rzgów, par. Grabienice, odl. od Konina 19 w. , ma 26 dm. , 256 mk. , 26 os. , 350 mr. Powstała na obszarze dóbr Grabienice. 3. W. , kol. , pow. kolski, gm. Drzewce, par. Umienie, odl. 14 w. od Koła, ma 4 dm. , 37 mk. W r. 1827 było 5 dm. , 40 mk. 4. W. , wś, pow, sieradzki, gm. Dzierzązna Wielka, par. Kamionacz, odl. od Sieradza 14 w. , ma 5 dm. , 85 mk. , 12 os. , 45 mr. Należała do dóbr Kamionacz. 5. W. , kol. , pow. turecki, gm. Kowale Pańskie, par. Tokary, odl. od Turka 13 w. , ma 24 dm. , 213 mk, 34 os. , 320 mr. Należała do dóbr Siewieruszki. 6. W. , wś, pow. turecki, gm. Biernacice, par. Niewiesz, odl 27 w. od Turka, ma 15 dm. , 116 mk. 7. W. , przyl. dóbr Kobiele Małe, w pow. noworadomskim. 8. W. , kol. nad rz. Radomką, pow, radomski, gm. Kozłów, par. Wola, odl od Radomia 9 w. , ma 7 dm. , 88 mk. , 135 mr. W 1827 r. było 3 dm. , 9 mk. 9. W. , kol. , pow. radomski, gm. i par. Potworów, odl. od Radomia 31 w. , ma 7 dm. , 17 mk. , 250 mr. Powstała z rozparcelowania części obszaru dóbr Jabłonna Żydy. 10. W. , fol. , pow. kozienicki, gm. i par. Policzna, odl. od Kozienic 22 w. , ma 1 dm. , 5 mk. , 93 mr. 11. W. Osiemborowskif fol. , pow. kozienicki, gm, Rożniszew, par. Magnuszew, odl. od Kozienic 28 w. , ma 1 dm. , 3 mk. , 450 mr. 12. W. , kol. , pow. konecki, gm. Góry Mokre, par. Pilczyca, odl. od Końskich 32 w. , ma 15 dm. , 93 mk. , 305 mr. 13 W. , fol. , pow. iłżecki, gm. Tarczek, par. Dębno, odl. od Iłży 34 w. , ma 1 dm. , 132 mr. 14. W. , os. górnicza, pow. kielecki, gm. Szczecno, par. Pierzchnica. Odlewnia żelaza i fabryka wyrobów żelaznych, posiadająca wielki piec. Za motor służy koło wodne i maszyna parowa o sile 12 koni. Rudy dostarczają kopalnie Napieńków i Kudów. Zbyt na miejscu. 15.

Wojciechów

Wojciechów