są Koniecpol, Czarnca, Secemin. W poblizkiej Czarncy osiadł wielkopolski ród Łodziów. Secemin nadał Jagiełło r. 1401 Piotrowi Szafrańcowi. Prawdopodobnie i Włoszczowa była pierwotnie wsią królewską. O dawności zaludnienia tego punktu świadczy cmentarzysko z urnami, o 2 w. od osady się znajdujące, a na północ śród bagna nasyp grodzisko na którym później stał dwór Szafrańców. Kościół paraf. powstał tu zapewne już w XIV w. , albowiem pleban tutejszy Jakub, procesując się przed konsystorzem gnieznieńskim z plebanem wsi Goleniowy o dziesięciny z Woli pod Włoszczową, wygrał sprawę na mocy dawnych przywilejów swego kościoła. Lib. Ben. Łaskiego podaje, jakoby dziedzicami W. na początku XVI w. byli Olsztyńscy. Jest to widocznie omyłka piszącego czy też wydawcy. Należy czytać Cieszyńscy. W r. 1540 wś Oleszno odl. 10 w. od Włoszczowy wraz z kilku przyległemi wsiami jest majątkiem posagowym Zofii Szafrańcowej, kasztelanowej wiślickiej. Zapewne była ona z domu Sienińska h. Dębno. Jednocześnie Włoszczowa i przyległa Wola Wiśniowa należą do Hieronima Szafrańca, starosty chęcińskiego, który otrzymuje w r. 1539 przywilej Zygmunta I na lokacyą miasta na prawie niemieckiem, przy dziesięcioletniej wolności od podatków. Jednakże jeszcze w r. 1540, według regestrów pobor. W. , jest wsią, mającą 7 kmieci na całych łanach, 8 na półłankach, 4 zagrod. , dwie sadzawki większe i trzecią małą, młyn, dwór i folwark. Łąk było nie wiele, ale bory piękne, obfite w pasieki. Wiele pól leżało odłogiem, tak że porastały drzewami. Wraz z Wolą Wiśniową oszacowano W. na 1000 grzyw. Regestra pobor. pow. chęcińskiego z r. 1573 nie wymieniają W. w liczbie miast i opuszczają w spisie parafii. Szafrańcowie, przyjąwszy protestantyzm, zamienili kościół na zbór. Około r. 1563 był tu kaznodzieją Grzegorz z Żarnowca. Za Zygmunta III katolicy odzyskali kościół a kalwini wznieśli sobie nowy zbór drewniany niedaleko dworu dziedziców. Obecny kościół murowany wzniesiony został z ofiar, p. w. N. P. Maryi, z powodu objawienia się Matki Boskiej w r. 1643. Podobno do r. 1643 kościół paraf. stał na obszarze wsi Włoszczówki. Na cmentarzu stoi kościołek p. w. WW. Św. , niewiadomego początku. Położona w niedogodnym punkcie, otoczona całą grupą miasteczek, W. słabo się rozwijała i tak podupadła w ciągu XVIII wieku, że według, , PostLexikonu Crusiusa z r. 1802 jest tylko wsią o 123 dym. , z kościołem. Bykcyonarz Echarda nazywa W. miastem należącym do Małachowskich. Dopiero po r. 1815 odzyskała urządzenia miejskie, by je znów stracić w r. 1867. Po wydaleniu kalwinów, zapewne w drugiej połowie XVII w. , zaczęli tu osiadać żydzi. W. par. , dek. włoszczowski dawniej kurzelowski. W. gmina należy do sądu gm. okr. I we Włoszczowy, tamże stacya poczt. Gmina ma 25501 mr. obszaru i 7587 mk. Śród stałej ludności jest 38 prot, i 3454 żydów, głównie w samej osadzie. Dobra W. składały się w r. 1890 z fol. Podzamcze, Sułków i Ewina, nomenklat. Chruściel, miasta Włoszczowa, rozl. mr. 5797 fol. Podzamcze gr. or. i ogr. mr. 646, łąk mr. 97, past. mr. 188, lasu mr. 1853, w odpadkach mr. 1369, nieuż. mr. 100; bud. mur. 4, drew. 15; płodozm. 9pol. ; fol. Sułków gr. or. i ogr. mr. 314, łąk mr. 62, past. mr. 19, lasu mr. 770, nieuż. mr. 104; bud. drew. 12; fol. Ewina gr. or. i ogr. mr. 37, łąk mr. 207, lasu mr. 9, nieuż. mr. 22; bud. drew. 3; lasy urządzone, pokłady torfu, browar piwny, cegielnia, 2 młyny, wodne, tartak. W skład dóbr poprzednio wchodziły miasto W. os. 312, mr. 1171; wś Włoszczówka os. 41, mr. 619; wś Sułków os. 34, mr. 395; wś Biedaszka os. 9, mr. 58; wś Ewina os. 3, mr, 38; wś Kuzki os. 14, mr. 237; wś Bieliny os. 3. mr. 43. Włoszczowski powiat, gub. kieleckiej, zajmuje zach. płn. część obszaru gubernii. Utworzony w r. 1867 z części zach. pow. kieleckiego 10 gmin i płn. części dawnego pow. olkuskiego 4 gminy. Ma 25, 17 mil kw. rozległości. Zajmuje on część wyżyny krakowskiej jury i w części zachodzi na wyżynę Nidy. Większa, zachodnia połowa powiatu leży w dorzeczu Pilicy, która przerzyna obszar powiatu w kierunku od płd. od wsi Jasieniec ku płn. zach. , a od Koniecpola płynie zach. granicą. Mniejsza, płd. wsch. część powiatu należy do dorzecza Nidy, biorącej tu początek pod Moskorzowem. Wzniesienie wyżyny dochodzi tu do 1050 st. npm. Podczas kiedy w zach. płn. części powiatu gleba przeważnie piaszczysta, kamienista, to w płd. części, w gminach Lelów, Irządze, Słupia i Rokitno, przeważa glinka urodzajna, sprzyjająca uprawie pszenicy. Z ogólnego obszaru, obliczanego na 118062 dzies. , lasy mają zajmować blizko połowę, bo 46688 dzies. W r. 1880 znajdowało się lasów prywatnych nieurządzonych 36028 mr. , urządzonych 29957 mr. , zasianych po wycięciu 4429 mr. , nie zadrzewionych po wycięciu 5182 mr. , oddanych włościanom za służebności 796 mr. , włościańskich 438 mr. , do osad miejskich należących 103 mr. Obszar lasów rządowych wynosi obecnie 4481 dzies. Ziemi ornej znajduje się obecnie 43572 dzies. , łąk 8013 dz. , pastwisk i piasków rzadko uprawianych 9252 dz. , wód, bagien, dróg itp. . nieużytków 7136 dz. , pod budynkami, ulicami, płacami 2081 dz. , ogrodów 1320 dz. W r. 1880 wedle ścisłego obliczenia sady dworskie zajmowały 205 mr. , włościańskie 141 mr. , a w osadach miejskich 20 mr. Cyfra 1320 dzies. 2600 mr. obejmuje widocznie obszar poświęcone uprawie kapusty i warzyw. Do wi kszej posiadłości dwory należy 78277 dzie do włościan 39785 dzies. Jak zwykle bywa

Włoszczowa