fundacyi na sejmie z r. 1717. Zakonnicy na miejsce dawnego, drewnianego zapewne, kościołka zaczęli budować okazała, murowaną; świątynię, którą dopiero po 60 latach ukończyli w r. 1780. Budowla ta, w stylu rococo, przypomina kościół w Lubartowie. W kościele wiszą portrety Ludwika Pocieja i ks. Adama Czartoryskiego, generała ziem podolskich. Klasztor istniał do r. 1864 i do tego czasu paulini zarządzali parafią, i kościołem. Ciekawym zabytkiem budownictwa jest synagoga, z końca XVII w. pochodząca. Dobra W. składały się w r. 1871 z folw. Rożanki, Augustów, Stawki, Suszno, Koralówka, Gucin, Dobropol, Adamki, Tomaszpol, Adampol, Połod, Zosiny, Kapłonosy, Wyryki, Marysin, Elizin, Suchawa, Okóninka, Irkuck. Ogólna rozległość wynosi mr. 36, 098 w tem lasów urządzonych mr. 16, 932. Browar piwny, 6 młynów wodnych, wiatrak, tartak, folusz, 3 cegielnie. W skład dóbr wchodziły poprzednio miasto Włodawa os. 596, mr. 2912; miasteczko Orchówka os. 144, mr. 3335; wś Suszno os. 103, mr. 1989; wś Rożanka os. 104, mr. 1469; wś Szuminka, os. 48, mr. 1049; wś Konstantyn os. 13, mr. 560; wś Stawki os. 54, mr. 1152; wś Koralówka os. 99, mr. 1857; wś Kapłonosy os. 106, mr. 2234; wś Krasówko os. 81, mr. 1908; wś Wyryki os. 157, mr. 2738; wś Suchawce os. 88, mr. 1952; wś Żdżarki os. 5, mr. 639; wś Lubień os. 53, mr. 1382; wś Żuków os. 49, mr. 1368; wś Iwanki os. 3, mr. 325; wś Luta os. 35, mr. 1626; wś Okóninka os. 51, mr. 1418. Dobra W. w r. 1507 były własnością. Kryńskich, miasto zaś osadzone zosłało nieco później przez kn. Ongulszkowicza, który dał od siebie następujący przywilej; Kn. Fedor Andrzejewicz Ongulszkowicz, marszałek wołyńskiej ziemi, ststa włodzimirski, daję znać tym moim listem, iż jeszcze nieboszczyk ojciec mój P. Andrzej Aleksandrowicz Ongulszkowicz, posiadał miasto Włodawę, i dał był mieszczanom swój list, według którego mieli się sprawować i rządzić; a iż oni powiedzieli przedemną, iż ten list ojca mego u nich zginął podczas nasłania Bożego ognia, na to więc dałem im drugi mój list. Co ja na ich czołobitnią; uczyniłem według którego mają się oni rządzić i sprawować w tem mieście naszem Włodawie prawem magdeburskiem, tak jako i po innych miastach książęcych i pańskich. I na to dałem ten list z moją pieczęcią; . Pisan w Włodawie r. P. 1540, 18 marca. Jednakże nigdy to miejsce nie otrzymało przywileju królewskiego na prawa miejskie, dziedzice tylko utrzymywali raz nadane swobody. Z tych książęta Sanguszkowie posiadali ją. około r. 1596, potem zaś W. dostała się Leszczyńskim, którzy tu założyli zbór helweckiego wyznania razem ze szkołą. Za dziedzictwa Rafała Leszczyńskiego, woj. bełzkiego, odprawili tu kalwini koronni i litewscy 21 wrześ. r. 1634 zjazd, celem zaprowadzenia jednostajności w obrządkach. Za czasów Chmielnickiego, Kozacy r. 1648 wycięli tu kilka tysięcy żydów, zgromadzonych z całej okolicy dla bezpieczeństwa. W napadzie tym spaliło się prawie całe miasto, a zarazem i kościół reformowany. Był wówczas pastorem jego Andrzej Węgierski, autor Historyi kościołów reformowanych słowiańskich, dziedzicem zaś dóbr Rafał Buczacki; obaj ujść zdołali, lecz Węgierski w tej klęsce stracił piękny swój księgozbiór. R. 1694 Ludwik Pociej, później hetman w. lit. i wda wileński, nabył W. i wiele się do jej pomyślności przyczynił. On to na mocy przywileju Augusta II, z 7 sierp. r. 1726 zaprowadził jarmark na konie, bydło i owce. Ale był tu już w użyciu daleko większy jarmark na św. Michał, nadany przywilejem Jana III; August III zaś przywilejem 21 listop. 1746 r. ustanowił trzeci jarmark dwutygodniowy, poczynający się w dzień św. Bartłomieja. Antoni Pociej, synowiec Ludwika, sprzedał dobra włodawskie r. 1745 Jerzemu Flemming, podskarbiemu w. lit. , po którym odziedziczyła je Izabellla Czartoryska, generałowa ziem podolskich. Po niej zaś przeszły dobra na Zamoyskich. W. par. , dekanat t. n. dawniej parczewski, 2330 dusz. W. gmina wiejska, należy do sądu gm. okr. IV we wsi Sobibór, graniczy z gm. Wyryki i Sobibór, urząd gm. we wsi Szuminka, od urzęd. pow. i st. poczt. we Włodawie o 4 1 2 w. odl. Gmina ma 28226 mr. i 4989 mk. 4832 praw. , 301 katol. , 7 prot. , 35 żyd. Wskład gm. wchodzą Augustów, Dąbropol, Hucin, Irkuck, Konstantyn, Koralówka, Okóninka, Orchówek, Różanka, Stawki, Suszno, Szuminka. Najdawniejszy opis W. ogłosił po łacinie Venceslaus Węgierski Descriptio oratoria Vlodaviae urbis celeberrimae, in fmibus Lithuaniae et Minoris Poloniae sitae. Francofurti ad Viadrum 1634. Tyg. Illust. z r. 1870 str. 6976 podał opis okolic W. a w r. 1871 T. VII, 20 opis miasta. Ant. Wieniarski pomieścił w Bibl. Warsz. z r. 1860, T. III, 433 pracę, , Włodawa i Rożanka. Włodawski powiat, utworzony w r. 1867 z połowy dawniejszego powiatu radzyńskiego, zajmuje płd. wschodnią część obszaru gub. siedleckiej. Obszar powiatu wynosi 39, 49 mil kw. , co do rozległości jest on trzecim z 84 powiatów Królestwa. Tylko maryampolski i sejneński mają większy jeszcze obszar. Graniczy od płn. z pow. bialskim od wschodu rz. Bug oddziela go od pow. kowelskiego, od płd. graniczy z pow. chełmskim i lubartowskim, od zach. z lubartowskim i radzyńskim. Obszar powiatu przedstawia płaskowzgórze pochylające się nieznacznie ku wschodowi i zachodowi, a więc ku dolinom Bugu i Tyśmienicy. Przez środek powiatu przechodzi dział wodny tych rzek. Do Bugu uchodzą z obszaru powiatu Włodawka, Uherka z Gdolą i Garką i Zielawa dopł. Krzny. Włodawka prowadzi wody z grupy jezior około Wereszczyna.

Włodawa