i prawu magdeburskiemu. Stanowi też porządek w urzędzie miejskim, polecając aby burmistrza i radnych co rok obierano w drugim tygodniu po św. Michale. Na burmistrza miano przedstawiać biskupowi czterech mężów, z których tenże, lub jego starosta, jednego zatwierdzał. Radnych dwóch miał obierać biskup ze starszych ławników lub mieszczan, a dwóch drugich miasto. Taksę na przedmioty handlu ustanawiać będzie starosta łącznie z magistratem. Ponieważ najwięcej nieporządku czynili rybacy, biskup polecił im ryby sprzedawać na wspólnym rynku, nie po mieście lub na brzegu Wisły, a to pod karą utraty ryb i złożenia kopy groszów do kasy magistratu. Łodziom mieszczan pozwolił zimować na rzece Zgłowiączce, lecz za to mieli ją oczyszczać i mostek reparować. Miejscowym galarom zapewniał pierwszeństwo do zabierania zboża i ładunków. Co rok burmistrz i radni składać powinni byli rachunki przed starostą, za co naznaczył im konsolacyą z kasy miejskiej; burmistrzowi 5 zł. , radnym po 3 zł. , pisarzowi miejskiemu 2 zł. Wreszcie wznowił bractwo strzeleckie. By przypilnować wykonanie tych rozporządzeń biskup Karnkowski często przemieszkiwał we W. i tu podejmował Stefana Batorego, gdy szedł z wojskiem dla uśmierzenia zbuntowanego Gdańska. Ztąd wysłał król uniwersały 1 kwiet. 1577 r. , zwołujące sejmiki powiatowe Pawiński, Zródła dziej. , t. IV, str, 103; tu też w wielki czwartek 4 kwiet. t. r. król ten w katedrze włocławskiej z dworem swoim i senatem uroczyście przyjmował komunią św. Niedługo potem, 1587 r. w paźdz. , biskup Rozdrażewski przywiózł z Gdańska do kraju Zygmunta III wraz z siostrą królewską i znacznym pocztem panów szwedzkich i polskich, a potem 1593 w sierpniu podejmował hojnie w zamku włocławskim tegoż króla gdy płynął Wisłą do Szwecyi. Są to najświetniejsze lata w dziejach W. Miastem zarządzał starosta lub ekonom dóbr biskupich, którym bywał członek kapituły, sama kapituła nie raz zajmowała się sprawami miasta. Upomina się często u biskupów o ułatwienie dowozu żywności i wolność handlu, troszczy się i o moralne sprawy mieszkańców. Po śmierci bisk. Rozdrażewskiego wybrany administratorem dyecezyi sufr. Franc. Łącki 18 mar. 1600, zawezwał obywateli, przypomniał ich obowiązki, zalecił utrzymanie porządku, a nadto polecił magistratowi karać zgorszycieli i wydalić z miasta niewiasty złych obyczajów. Gdy znowu 1600 r. 22 lip. prepozyt Jan Grochowicki odebrawszy fałszywą wiadomość, jakoby wyprawieni przez sąsiednie państwo wysłańcy przebiegali Polskę by palić miasta, zaniepokoił kapitułę, ta wezwała burmistrza i radnych, zalecając im ostrożność na włóczęgów, którym gospody wzbroniono. Podobne pogłoski rozchodziły się już 1515 r. i lat innych. Surowe także postanowienie przeciwko pijaństwu i nierządom wydał komisarz dóbr biskupich ks. Cypryan Wolicki 1759, które potem wznowiono 1772 i 1777 r. Miasto wzrastało do wojen szwedzkich, w czasie których wojska nieprzyjacielskie zająwszy W. 29 czer. 1657 r. , wiele domów spaliły, inne zrabowały, 70 osób obojej płci zabito, choć mieszkańcy do tych krwawych czynów najmniejszej pobudki nie dali. W klasztorze reformatów zamordowali Szwedzi mansyonarza katedralnego ks. Walentego z Przedcza i zakonnika Paschalisa Łabiszyńskiego. Zmniejszenie się ruchu handlowego na Wiśle, upadek gospodarstw rolnych w kraju niszczonym przez ciągłe wojny i przechody wojsk, zubożenie materyalne zarówno szlachty jak i ludu wiejskiego, odbić się musiało na położeniu miast, a zwłaszcza takiego rynku handlowego jakim był Włocławek. Z ruchliwej, przemysłowej osady staje się mieściną liczącą zaledwie 1000 mieszkańców, zajmujących biedne drewniane domki. Gruba warstwa błota przykryła bruk nieoczyszczonych ulic. Wprawdzie rozporządzenia kapituły i działalność komisyi boni ordinis od r. 1787 pobudzały biednych i niedbałych mieszkańców do usuwania błota i śmieci z ulic, ale dopiero za rządu pruskiego od r. 1796 zacznie się regulowanie i porządkowanie ulic. Rząd pruski zaprowadził urząd pocztowy, wystawił r. 1797 skład na sól i ustanowił urząd solny na Zazamczu, a w r. 1803 wzniósł wielki pięciopiętrowy spichrz, cynkiem kryty. W miarę rozwijania się handlu zbożowego przybywało spichrzów, których liczba doszła do 35 w r. 1850 z tych 26 w mieście samem. Ostatni wzniesiono r. 1862. Przeprowadzenie drogi żel. warszawskobydgo skiej zmniejszy ruch spławny na Wiśle i odwróci handel zbożowy od drogi wodnej. Miasto straci znaczenie centra handlowego a zacznie się przekształcać na ognisko przemysłowe, choć zawsze pozostanie ważnym rynkiem handlowym dla bogatej w płody rolne ziemi kujawskiej. W r. 1865 urządzony zostanie na Wiśle most łyżwowy, który kosztował 160000 rs. Z tutejszej przystani wodnej wywieziono w r. 1877 około 280000 pudów zboża a przywieziono węgla kamiennego 14000 pud. W latach od 1870 do l885 rozwinie się w mieście znaczny ruch budowlany, głównie przy ulicy Żelaznej, prowadzącej do stacyi dr. żelaznej. W tych czasach zawiąże się straż ogniowa ochotnicza i towarzystwo wioślarskie. Bank Polski utworzył tu swoją filią, która przy przekształceniu tej instytucyi na Kantor Banku państwa, została zwiniętą. Bibliografia. Pierwszy opis i historyą W. skreślił ks. Politowski, pijar, i pomieścił w programacie szkolnym na r. 1824 Popis publiczny uczniów szkoły wydziałowej włocławskiej, wydany w Płocku. Starożytna Polska podaje o W. krótką i ubogą w dane historyczne wiadomość. Opis zabytków sztuki przechowywanych

Włocławek