mil kw. Jednakże podług danych z r. 18881 Pam. kniżka witeb. gub. na r. 1889 gubernia zawiera jakoby 39708 w. kw. W r. 1841 liczono na obszarze gubernii roli or. 1726737 dz. , łak 150255 dz. , lasu 1759519 dz. , wód, błot, dróg 302449 dz. , dworów i pastwisk 67693 dz. , czyli razem 4006925 dz. Pod względem administracyjnym gubernia dzieli się na 11 powiatów horodecki, drysieński, dźwiński dyneburski, lepelski, lucyński, newelski, połocki, rzeżycki, siebieski, witebski i wieliski. Z nich największy jest lucyński 95, 08 mil kw. , najmniejszy witebski 59, 76 mil kw. . Powierzchnia gubernii w ogóle ma układ faliSty lecz wyniosłości znaczniejszych nie przedstawia; powiaty lucyński, siebieski i newelski są. najwyżej wzniesione i maja powierzchnię najsilniej pofalowaną. Najwyższe wyniosłości niedochodząj jednak 1000 st. spotykamy w pow. witebskim w gm. Sieńkowo, Chody szyno, Kołyszki; w pow. horodockim wzgórza Łakszewe i Gniłowe; w pow. lepelskim Katarsy na granicy gub. mohylewskiej, wzgórza pomiędzy Leplem a Pysznem, tak zw. Pysznogóry; w pow. siebieskim Wzdychalinka o 2 1 2 w. od Siebieża, Kuksina, Zamkowa góra we wsi Morozówce; w pow. połockim góry Pustynki przy folw. Górce i Zamkowa góra przy m. Homlu; w pow. newelskim pasmo wzgórz około granicy gub. pskowskiej, oraz przy folw. Turyczyn i in. ; w pow. drysieńskim najwyższy punkt jest w Zamoszu, którym się kończy pochyłość od Oświeja do Dryssy; w pow. lucyńskim góra Litowa przy Landwarowie, Zamkowa, Złota na południu od Lucyna; w pow. rzeżyckim góra Dzierkal, Wolkenberg, CzartowRóg; w pow. dyneburskim trzy dosyć znaczne wyniosłości Prudzińska, Głowa i Kankulli. Zresztą po całej gubernii rozrzucone są wzgórza z nazwą Zamkowe lub, , Horodek, z czego wnosić można, że były na nich grodziska Wody jeziora i rzeki w gubernii zajmują 1039, 1 w. kw. al 21, 20 mil kw, t. j. dwa razy tyle, co w gub. wileńskiej, trzy razy tyle co w kowieńskiej, 7 razy tyle co w mińskiej i 9 10 razy tyle co w grodzieńskiej i mohylewskiej gub. Rzekami swojemi gub. witebska łączy się z Rygą i Petersburgiem, a na południu, za pomocą kanału berezyńskiego, z Dnieprem. Największą rzeką w gubernii jest Dźwina, w starożytności Tanais i Turuntus, Eridanus, Vina, u Łotyszów Daugawa. Bierze ona początek w pow. ostaszkowskim gub. twerskiej, z niewielkiego jeziora Dźwina czyli Dźwińca, o 13 w. od początku Wołgi, dochodzi do gub. witebskiej w północnozachodnim krańcu pow. wieliskiego i na przestrzeni trzydziestu kilku wiorst stanowi granicę z gub. pskowską, następnie zwraca się na południe i przepływa przez Wieliż, Suraż, Witebsk, dalej na przestrzeni 20 w. stanowi granicę z gub. mohylowską następnie wchodzi znowu w granice gubernii, płynie przez Ułłę i Połock, a niedaleko Dzisny wychodzi znowu z gubernii i stanowi jej granicę aż do ostatniego krańca na północnym zachodzie, gdzie już zupełnie opuszcza gub. witebską. W gubernii tej Dźwina płynie wstęgą długą 630 w. na 800 1000 w. całkowitej długości przez powiaty wieliski, witebski, lepelski, połocki, drysieński i dźwiński. 0bydwa brzegi Dźwiny są dosyć wysokie i pokryte po większej części lasami i zaroślami; w niektórych miejscach tylko są nizkie, a więc dogodne dla przystani lub składów drzewa, szczególnie w pow. wieliskim. Szerokość rzeki podczas wezbrania wiosennego dochodzi do 115 sąż. w Witebsku, 120 w Połocku, 160 w Jakobsztacie; największa głębokość 8 sążni, zwykła zaś od 1 1 2 do 3 s. , w wielu miejscach na dnie rzeki nagromadzone są wielkie kamienie, tworzące progi największe i najniebezpieczniejsze są pod Jakobsztatem, które w znacznym stopniu przeszkadzają ustaleniu się żeglugi. Z dopływów Dźwiny w obrębie gubernii najważniejsze są z prawej strony Uswiacza długa 93 w. , z dopływem Owsianicą, Obol 105 w. , Połota 65 w. , wpada do Dźwiny pod Połockiem, Dryssa 130 w. a z rzeką Uszczą, która uchodzi za jej początek 190 w. , z dopływami Niszczą, Swołną i in. ; Saryanka 75 w. , Dubna 95 w. , Ewst czyli Ewikszta 95 w. . Z lewej strony Mieża 200 w. , Kaspla 120 w. , Wićba 25 w. , wpada do Dźwiny w obrębie miasta Witebska, Łuczesa 100 w. , Ułła czyli Ulianka 180 w. przyjmując Essę za jej początek, Uszacz 80 w. ; następne dopływy opuszczamy, jako już nie należące do gub. witebskiej. Oprócz Dźwiny i jej dopływów zasługują na uwagę rzeka Wielika, płynąca przez pow. siebieski, Łować w pow. newelskim, Malta i Rzeżyca, wpadające do jeziora Łubań. Jak powiedzieliśmy wyżej gubernia witebska jest bardzo zasobną w większe i mniejsze zbiorniki wody; w gubernii jest przeszło 2500 jezior; szczególnie powiaty rzeżycki, lucyński, siebieski, newelski i lepelski obfitują w jeziora. Jako przykład możemy przytoczyć, że na granicy pow, drysieńskiego i siebieskiego, w obrębie 1500 dziesięcin ziemi znajduje się aż 11 jezior, z których kilka ma po 100, 40 lub 30 dziesięcin obszaru. Największe jeziora są następujące Łubań na granicy pow. rzężyckiego z gub. inflancką, w większej części znajduje się w pow. rzeżyckiem, ma formę podłużną, największa szerokość jego 7 1 2 w. , najmniejsza 1 1 2 w. , długość 13 w. , leży pośród błotnistych łąk. Głębokość ma od 1 1 2 do 2 1 2 arszyn. , przyjmuje w siebie znaczną liczbę małych rzeczek, które zwykle na kilka wiorst od ujścia mają już wodę stojącą, a w lecie początki ich wysychają; wylewa się przez znaczną rzekę Ewiksztę do Dźwiny; zajmuje 73 w. kw. , musiało być jednak nie

Witebsk