ten nabytek terytoryalny był podzielony na dwie gubernie pskowska, z głównem miastem Opoczką. , i mohylewską, pod ogólną nazwą białoruskich, przytem Witebsk i Połock były włączone do gub. pskowskiej ukaz Katarzyny II 23 paźdz. 1772; podział na powiaty ukaz 22 lipca t. r. . D. 22 listop. 1772 r. została ustanowiona białoruska katolicka eparchia. D. 24 sier. 1776 r. i 22 marca 1777 r. od gub. pskowskiej była oddzielona i ustanowiona gub. połocka z 11 powiatami i mohylewską z 12 powiatami; Witebsk należał do pierwszej. W r. 1778 gub. połocka i mohylewską zostały przemianowane na namiestnictwa i 21 wrześ. 1781 r. zostały nadane herby wszystkim miastom namiestnictwa połockiego. D. 30 stycz. 1783 r. wyszło rozporządzenie o pomiarze gub. mohylewskiej i połockiej; pomiar ten, tak zw. , generalny, ma jeszcze i obecnie doniosłe praktyczne znaczenie. D. 1 marca 1784 r. została ustanowiona białoruska szlachecka chorągiew w namiestnictwach mohylewskiem i połockiem. D. 7 stycz. 1785 r. poddano wszystkie klasztory i duchowieństwo unickie pod władzę arcybiskupa połockiego a 6 maja t. r. nastąpił nowy podział eparchii. W r. 1796 z gubernii połockiej i mohylewskiej zrobiono jedną gubernię białoruską, z miastem głównem Witebskiem; do niej był przyłączony pow. lepelski, który odszedł do Rossyi na mocy drugiego podziału. D. 28 kwietnia 1798 r. całe cesarstwo zostało podzielone na 6 katohckich dyecezyi, poddanych arcybiskupowi mohylewskiemu, który został metropolitą. W 1802 r. gub. białoruska podzielona została na dwie witebską i mohylewską, z pozostawieniem poprzedniej nazwy; w r. 1840 obydwie te gub. otrzymały nazwy od swych miast głównych. Podczas wojny 1812 r. gubernia była widownią potyczek i bitew; d. 13 lipca zaszła bitwa pod Ostrownem, niedaleko Witebska; d. 16 lipca Napoleon wszedł do tego miasta. Jednocześnie stoczone były bitwy pod Klasicami 18 i 19 lipca, pod Bojarszczyzną 20 lipca, pod Połockiem 5 i 6 sier. i in. ; d. 7 i 8 października, po długiej walce, Połock był wzięty, a 19 paźdz. Francuzi zostali pobici pod Czasznikami, zaś 26 paźdz. opuścili Witebsk. Historycy ruscy obliczają, iż gub. białoruskie straciły podczas wojny 1812 r. około 18 milionów rubli i wiele tysięcy ludności, gdyż w r. 1811 było w gub. witebskiej 352474 mk. , zaś podług rewizyi 1816 r. tylko 315481. Dnia 13 marca 1819 r. jezuici zostali wydaleni z granic państwa i wszystkie ich fundusze przelano do skarbu. D. 20 list. 1825 28 st. 1826 wyszło postanowienie, aby do aktów na nieruchomości, przedstawianych do zatwierdzenia, były zawsze dołączane tłumaczenia w języku ruskim. B. 22 kw. 1828 r. ustanowiona w Połocku katedra unicka białoruska. D. 18 lutego 1831 r. zniesiony statut litewski. W r. 1831 grasowała w gub. witebskiej cholera na 32856 chorych, umarło 20387. D. 11 stycz. 1832 r. zostały zniesione urzędy podkomorzych, komorników, woźnych i chorążych. D. 2 list. 1835 r. zniesiono nauczanie języka polskiego w zakładach naukowych gubernii mohylewskiej i witebskiej. D. 12 lutego 1839 r. został podpisany w Połocku akt o przyłączeniu unitów do cerkwi prawosławnej, 23 czer. t. r. nastąpił ukaz o tem przyłączeniu, zaś 5 sier. arcybiskupia katedra połocka została przeniesiona do Witebska. B. 25 czer. 1840 r. ostatecznie zostały wprowadzone w Białej Rusi prawa cywilne Cesarstwa. W 1856 r. 17 29 listop. zniesiono generałgubernator stwo witebskie, mohylewskie i smoleńskie. D. 19 lut. 1861 wyszedł ukaz o uwłaszczeniu włościan, przytem dla gub. witebskiej były ustanowione pewne odrębności. Ukazem 7 paźdz. 1864 r. gubernie witebska i mohylewską zostały przyłączone do okręgu naukowego wileńskiego. D. 31 paźdz. 1866 r. został zniesiony powiat suraski. D. 23 czer. 1871 r. ustanowieni sędziowie pokoju, zaś 19 lipca 1877 sąd okręgowy w Witebsku. Gubernia dzieli się etnograficznie i historycznie na dwie nierówne części właściwą Białoruś powiaty witebski, wieliski, horodecki, lepelski, połocki, newelski i siebieski i Inflanty pow. dźwiński, drysieński, rzeżycki i lucyński. Historyczne życie obydwóch części szło odmiennym torem, czego ślady pozostały dotąd. Inflanty mają dużo ruin starożytnych zamków Dźwina, Lucyn, Rzeżyca i in. , świadczących o zagospodarowaniu się tutaj niemieckiego żywiołu, Białoruś nie ma nie ze średniowiecznych pamiątek. Inflanty w ogólności mają wyższą kulturę, tak pod względem przemysłowym jak i rolniczym; zasiedlone są Łotyszami i potomkami dawnych kawalerów mieczowych. Białoruś ma jednolite słowiańskie zaludnienie, ubogie pod względem przemysłu i nie umiejące należycie wyzyskać bogactwa swej odwiecznej ojcowizny. Gubernia witebska leży pomiędzy 54 47 i 57 30 płn. szer. , a 43 40 i 49 30 dług. wschodniej. Ciągnie się pasem podłużnym od zachodu na wschód; największa długość jej wynosi 369 w. , największa szerokość 185 w. Rozległość obszaru nie jest dokładnie znaną, gdyż różne sposoby wyliczenia jej dają rezultaty różne, aczkolwiek dość zbliżone. Podług generalnego pomiaru 17841793 r. w gubernii natenczas połockiej było 3593650 dz. , Ziabłowski podał 4051320 dz. a podług wyliczenia Szwejcera gubernia zajmuje 39204 w. kw. , czyli 4077216 dz. Następne wyliczenia wykazały 800 mil kw. al. 4083333 dziesięcin, t. j. 39200 w. kw. podług Słownika Siemionowa jest 809 mil al, 39161 w. kw. . Obecnie przyjęto najściślej dokonany pomiar pułk. Strelbickiego, który podaje obszar ten na 39688, 6 w. kw. al. 809, 97

Witebsk