zachód, po prawej stronie drogi z Horodka do Sierocina. Na lewej stronie Łuczesy, w płd. części powiatu, przy drodze do m. Sienna, znajduje się dosyć duże wzgórze przy folw. Cielątniki. Grunt w pow. zawiera głównie glinę. Rz. Dźwina przepływa przez powierzchnię powiatu, dzieląc ją na dwie prawie równe połowy, następnie stanowi południową; granicę powiatu; szerokość rzeki pod Witebskiem wynosi latem 55 saż. , na wiosnę 115 saż. ; na niej w powiecie znajdują; się kamienista przegroda zw. Kopacze, pomiędzy przewozami Borowinom i Słobodzkim, i próg Ruba, poniżej wsi Kurina. W r. 1878, od 20 30 marca, rz. Dźwina w Witebsku podniosła się na 4, 75 są; ż. , w następne 10 dni zniżyła się na 1, 95 s. W r. 1879, od 1 do 10 kwietnia powierzchnia wody podniosła się na 3, 62 s. , od 10 20 spadła na 0, 97 s. ; w 1883 r. od 1 do 15 kwietnia rzeka podniosła się na 2, 90 s. W m. Witebsku zbudowany jest na rzece stały most żelazny, a we wsi Borowej i m. Słobodzie urządzone są. promy. Dźwina jest na całej przestrzeni powiatu spławna, w Witebsku urządzoną jest przystań. Z dopływów Dźwiny w powiecie ważniejsze Łuczesa, Wićba, Łużesna i Wymna. Jezior nie wiele, w ogóle są one nieznaczne; najważniejsze Łoswidź i Zaronowskie po prawej stronie Dźwiny. Wszystkie jeziora w ogóle zajmują 38, 6 w. kw. czyli 0, 79 mil kw. , co stanowi 0, 013 dzies. wody na jedną dziesięcinę ziemi pod tym względem pow. zajmuje przedostatnie miejsce pomiędzy powiatami gubernii pierwsze newelski, ostatnie wieliski. Lasu w powiecie jest 118604 dz. , co stanowi 38, 9 całego obszaru powiatu, a 6, 83 całej ilości lasów w gubernii. Z tej ilości 11019 dzies. czyli 0, 6 całej ilości lasów w gubernii należy do skarbu, 813 czyli 0, 04 do cerkwi najwięcej ze wszystkich powiatów gub. , 106772 czyli 6, 2 do właścicieli prywatnych. Z powyższej ilości należy 86742 do szlachty, 18797 do mieszczan, 1233 dz. do włościan, co stanowi l, 2 w powiecie, czyli 0, 08 w całej gubernii. W r. 1860 było w powiecie bez miasta 32496 mk. , z nich 15735 męż. ; na 1 milę kw. z miastem 1648 mk. W tej liczbie 961 szlachty, 4021 włościan skarb. , 24648 włościan pryw. , 677 dworskich ludzi. Skarbowi włościanie byli podzieleni na 2 okręgi obszczestwa korowaiński i bilewski włościanie prywatni, po usamowolnieniu, dzielili się na 4 okręgi pokojowe do spraw włośc. mirowe rewiry, 15 gmin, 111 okręgów wiejskich obszczestw; w nich było 702 wsi, należących do 178 właścicieli. Pod względem wyznań w powiecie było 25802 prawosławnych, 142 jednowierców, 1407 rozkolników, 4837 katolików, 83 protestantów, 225 żydów. Pod względem etnograficznym podług danych z 1870 r. było w powiecie 1979 WielSłownik Geograficzny T. XIII. Zeszyt 153. korusów, 1069 Polaków 532 męż. , 637 kob. ; w tej liczbie było 417 właścicieli ziemskich z ogólnej liczby 527, czyli 79, 1 Polacy w powiecie zamieszkiwali a oddzielnemi osadami, w ilości 60, ze 125 dworami, 328 męz. i 523 kob. , razem 651, b osadami wspólnie z innemi narodowościami, w ilości 74, ze 182 dworami, 204 na ogólną, liczbę 760 męz. , 214 na 749 kob. , razem 418 na 1509. Łotysze mieszkali w r. 1870 oddzielnie w 12 osadach, w liczbie 63 męż. i 63 kobiet, razem 126, w mieszanych osadach 13, o 20 dworach, w liczbie 67 na 130 męż. , 60 na 120 kob. , razem 127 na 250, czyli w ogóle było 253 Łotyszów. Żydzi w pow. witebskim w r. 1870 zajmowali 79 oddzielnych osad, z 83 dworami, w ilości 225 m. , 275 kob. , razem 500; w mieszanych osadach 60, w ilości 890 dworów, w liczbie 891 na ogólną liczbę 2422 męż. , 1008 na 2543 kob. , razem 1899 na 4965, czyli ogólna ilość żydów w powiecie była 2399. Cyfra ludności w powiecie w r. 1886 podług stanów tak się przedstawia 1. szlachty dziedzicznej 450 męż. , 519 kob. , w Surażu 1 męż. , 2 kob. ; szlachty osobistej 209 męż. , 197 kob. , w Surażu 11 męż. , 20 kob. ; 2. duchowieństwa prawosł. swiec. 120 męż. , 166 kob. , w Surażu 10 męż. , 15 kob. , zakon. 10 męż. , jednowierczego 2 męż. , 3 kob. , katolickiego 2 męż. , żydowskiego 2 męż. ; 3. stanów miejskich obyw. honor. dziedzicznych 6 męż. , 3 kob. , osobist. 18 męż. , 18 kob. ; kupców 19 męż. , 25 kob. , w Surażu 29 męż. , 27 kob. ; mieszczan 4693 męz. , 5166 kob. , w Surażu 2392 męż. , 2114 kob. ; 4. włościan skarbowych 3962 męż. , 3947 kob. ; włościan uwłaszczonych 26948 męz. , 27509 kob. , w Surażu 12 męż. , 66 kob. ; 5. stanów wojskowych wojska regularnego 6 męż. , urlop. beztermin. 1358 męż. , w Surażu 21, żołnierzy dymis. , ich żon i córek 765 męż. , 1455 kob. , w Surażu 26 męż. , 68 kob. , synów żołn. i kantonistów 194 męż, , w Surażu 21 męż. ; 6. cudzoziemców 56 męż. , 39 kob. ; 7. innych stanów 84 męż. , 102 kob. , razem 38904 męż. , 39149 kob. , w Surażu 2523 męz. , 2562 kob. , czyli ogółem 41427 męż. , 41711 kob. , t. j. 83138 mk. Podług wyznań było prawosławnych 33203 męż, , 33223 kob. , w Surażu 1799 męż, 1775 kob. , jednowierców 70 męż. , 79 kob. , rozkolników 1590 męż. , 1721 kob. , katolików 1522 męż. , 1539 kob. , w Surażu 8 męż. , 11 kob. , protestantów 130 męz. , 132 kob. , żydów 2197 męz. , 2281 kob. , w Surażu 716 męż. , 776 kob. , mahometan. 192 męż. , 174 kob. Podług danych urzędowych z r. 1888 było w powiecie 1 miasto Suraż, 2 miasteczka, 1967 wsi, sioł i t. d. Podług wyznań prawosławnych 34924 męż. , 34791 kob. , jednowierców 103 męż. , Ul kob. , rozkolników 1653 męż. , 1736 kob. , katolików 1369 męż. , 1441 kob. , protestantów 436 męż. , 399 kob, żydów 2052 41

Witebsk