dowały się warzelnia łoju z produkcyą na 3000 rs. , mydlarnia na 120 rs. , 13 garbarni na 11500 rs. , 2 fabryki świec na 3700 rs. , fabryka tabaki na 800 rs. , 3 browary na 5000 rs. , krupiarnia na 3000 rs. , 1 cegielnia, 2 fabryki kafli, 20 garncami. Rzemieślników było 2095 1269 majstrów. Handlowych świadectw wydano 122 90 kupiec. Główny przemysł Witebszczan budowa statków rzecznych, t. zw. szkut, czesanie lnu, ładowanie na statki, spław towarów do Rygi; bogatsi kupcy prowadzą, handel głównie z Rygą. Przedmioty wywozu zboże, len, tytuń w liściach, cukier i budulec. Stare nazwy części miasta pozostały dotąd, ale śladów zamków, lub w ogóle starożytnych budowli nie ma żadnych. Rezydencya gubernatora, na wysokim brzegu Dźwiny, ładnie się przedstawia. W mieście znajdują się wszystkie władze gubernialne, zarząd żandarmeryi, wydział lepelski mohylewskiego okręgu dróg komunikacyjnych. Pod względem kościelnym w Witebsku znajdują się katedra prawosł. św. Mikołaja, katedra Wniebowzięcia, 12 cerkwi paraf. , stanowiących jeden dekanat błagoczynie, mianowicie św. Piotra i Pawła, Bohojawlenia, św. Eliasza, Przemienienia Pańskiego, Jana Ewang. , Zakładów Dobroczynnych, Więzienna, Rynkowa, Zmartwychwstania, Jana Chrzciciela, św. Ducha, Zaruczewska Zmartwychwstania, Narodzenia Pańskiego, oprócz tego 17 cerkwi filialnych, razem 29 25 mur. , 4 drew. . Kościoły katol. są św. Antoniego wyzn. , fundowany w r. 1685 przez Kazimierza i Teklę z Larskich Sakowiczów podług innych przez woj. Chrapowickiego, poświęcony w r. 1762 przez biskupa sufragana białoruskiego Feliksa Towiańskiego, i św. Barbary, fund. Antoniego Kossowa. Do pierwszego należy 3561 wiernych i 7 kaplic Horodnia, Cechówka, Łużyn, Chociml, Leontowo, Skuratowo i Siedce, do drugiego 1511 wiernych, 2 kaplice Horodek na cment. grzebalnym i Dołżna, nadto w W. znajduje się kaplica przy domu zgromadzenia sióstr maryawitek. Z świątyń innych wyznań w W. jest kościół ewang. mur. , 17 synagóg 7 mur. , 10 drew. , 29 domów modlitw żydow. 9 mur. , 20 drew. . Pod względem sądowym znajdują się tu 4 okręgi sądów pokoju 1szy obejmuje część miasta, 2gi część miasta i dwie gminy pow. , 3ci część miasta, 4ty część miasta, zw. Pieskowatin i 7 gmin pow. , zjazd sędziów pokoju pow. witebskiego i horodeckiego; 4 komorników sądowych przy zjeźdie, z których każdy ma część Witebska i powiatu witebskiego. Zarząd dóbr państwowych gub. witebskiej, mohylewskiej i smoleńskiej, oraz leśniczy witebskiego leśnictwa. Oddział banku państwowego, oddział szlacheckiego banku państwowego obecnie połączony ze smoleńskim, oddział włościań. banku, zarząd akcyzy, sąd okręgowy prezes, 2 wiceprezesów, 9 członków, 4 rejentów, 4 komorników sądowych, prokurator, 7 towarzyszy jego, 6 adw. przys. , 6 pom. adw. przys. , 3 adw. pryw. W r. 1887 rada miejska gorodzkaja duma miała członków głasnych I rzędu 21, II rz. 20, III rz. 19. Prócz tego jest w W. bank miejski, towarzystwo wzajemnego kredytu właścicieli ziemskich gubernii. Towarzystwo to rozpoczęło działalność 14 lutego 1881 r. , obecnie ma 710 członków, obrót jego na 1 października 1894 r. wynosił 1, 381, 359 rs. 94 k. Pad względem oświaty publicznej w W. znajduje się gimnazyum klasyczne męzkie, gimnazyum żeńskie, seminaryum duchowne, szkoła duchowna, dyrekcya szkół ludowych od r. 1864, szkoła 2klas. , przekształcona w r. 1886 z trzech szkół, które istniały od r. 1832; fundusz 1963 rs. ze skarbu i 200 rs. z kasy miejskiej; w r. 1886 było uczących się 135 chłopców i 5 nauczycieli; szkoła lklas. parafialna, z oddziałem dla dziewcząt, otwarta w r. 1831, zreform. w 1875 r. ; w r. 1886 uczących się było 68 chł. i 77 dziew. , nauczycieli 2 i nauczycielka 1. ; szkoła lklas. paraf. , otw. w r. 1865, uczniów było 1886 r. 59, nauczycieli 2; szkoła bezpłatna dla ubogich dziewcząt, założona w r. 1844; uczennic w r. 1886 było 58, nauczycielka 1; szkoła 7klas. pryw. żeńska p. SasTisawskiej, założona 1870 r. , zreformowana z dwóch klas w r. 1872; w r. 1886 było uczennic 140; szkoła lklas. żydowska, z klasą przygotowawczą, przerobiona w r. 1877 z rządowej szkoły żydow. 1 stopnia; uczniów było 1886 r. 88, nauczy cieli 3; szkoła 2klas. żeń. żyd. , otw. 1886 r. ; uczennic było 1886 r. 62, nauczycielka 1. W 1891 r. było w mieście 540 dm. murow. , 4551 drew. , 62 magazynów mur. , 30 drew. , sklepów 664 mur. , 759 drew. ; teatr 1 mur. , 1 drew. ; domów dla straży policyjnej 12 drew. , w ogóle ze świątyniami 1266 budynków mur. , 5340 drew. Pod względem fabrycznym w t. r. było 2 mydlarnie, 23 garbarnie, 1 fabr. świec łojo wych, 2 woskowych, 1 papiernia, 3 fabr. powro zów, 2 fabr. tabaczne, 3 browary, 1 krupiarnia, 1 młyn parowy, 1 fabr. kafli, 5 fabr. wody sodo wej, 2 fabr, laku i farbki, 2 farbiarnie, 2 miodo sytnie, ogółem 32 zakładów przemysłowych, za trudniających 218 robotników i produkujących rocznie za 312303 rs. W gimnazyum męzk. na 1 stycz. 1892 r. było 400 uczniów 210 praw. , 117 kat. , 32 luter. , 41 żydów; 284 szlachty i dzieci urzędników, 8 stanu duch. , 90 stanów miejskich, 7 włościan, 7 cudzoziem. ; w gimnazyum żeńskiem było 278 uczennic 170 praw. 1 gregor. , 35 katol. , 12 luter. , 60 żydówek; 171 szlachcianek i córek urzędników, 13 stanu du chów. , 85 mieszczanek, 3 włościanki, 6 innych sta nów; w seminaryum duchow. 196 uczn. , z nich 84 na koszt skarbowy, 112 na koszt własny.

Witebsk