oraz potwierdził wszystkie ich dawne prawa, oddająjc ich, jak zwykle, pod jurysdykcyę wojewodów. Jan III d. 16 marca 1679 r. , potwierdzając poprzednie prawa żydów, pozwolił im mieszkać w W. , budować tu domy, mięć swoją szkołę i swój cmentarz, handlować wszelkiemi towarami, sprzedawać miód, piwo, wódkę, prowadzić handel zbożem, mieć swoją, łaźnię, płacić te tylko cła, które płaca mieszczanie, i potwierdził, źe maja podlegać tylko wojewodom, a z apellacyi sądom zadwornym i asesorskim Kronika m. Witebska, zamieszczając ten przywilej, nie znajduje słów oburzenia i powątpiewa o jego autentyczności. W r. 1765 było w W. 346 żydów mężczyzn, 321 kobiet, czyli razem 667, a w karczmach, należących do kahału w wdztwie witebskim 881 męż. i 811 kob. , czyli razem 1692. Podług obliczenia z r. 1811 w W. było kupców żydów I gildyi 1, II gildyi 1 i III gildyi 7, czyli razem 9, a z dziećmi płci męz. 59. Po przyłączeniu do Rossyi w r. 1772 W. był z początku miastem prowincyonalnem gub. pskowskiej ukazy 10 sierp, i 23 paźdz. , od r. 1777 gub. połockiej, od r. 1796 staje się miastem gubernialnem, od r. zaś 1802 ukazy 27 lut. i 12 lipca gubernia otrzymuje od niego nazwę. Z następującej epoki wielkiej wagi dla Witebska był r. 1812. D. 16 lip. t. r. Napoleon ze swojemi wojskami wszedł do niego. Zachował się bardzo ciekawy spis kupców tamtoczesnych, sporządzony przez władze francuzkie. Z niego widać, że było wtedy w W. 82 rodziny kupców chrześcian, z których 35 rodzin wyjechało za wojskiem russkiem i 7 rodzin kupców żydów. Ciekawą jest także taksa na przedmioty pierwszej potrzeby, którą ustanowili Francuzi na wrzesień i październik. Oto niektóre pozycye pud mąki żytniej rs. 2 k. 30; pszennej rs. 15; funt mąki kop. 45; masła pud rs. 30, funt kop. 90; mleka butelka kop. 15 w paźdz. kop. 50; 10 jaj kop. 50; garniec kartofli kop. 7 1 2; garn. wódki rs. 4 k. 50; garn. piwa kop. 30; funt mięsa kop. 12 1 2; funt soli kop. 6; funt chleba żytniego kop. 7; chleba pszennego kop. 34; funt świec kop. 70. Dnia 1 sierpnia Napoleon wyruszył z W. na Smoleńsk; gubernatorem miasta i dowódzcą pozostałego wojska był gen. Charpentier. Jeszcze za pobytu Napoleona została ustanowiona komisya rządząca, w skład której, oprócz gubernatora i intendenta, wchodzili miejscowi obywatele brygadier Chrapowicki, Stanisław Bohomolec, Jurjewicz i Józef Szawernowski, następnie i Józef hr. Borch, sekretarzem generalnym był Jan Szczytt. Podprefektem był Stan. Bohomolec, merem m. Witebska Romuald Bohomolec. Skład magistratu pozostał dawny wójt Gabryel Lorko, burmistrze Zapolski i Łuczeski. D. 24 października Francuzi, po całodziennej prawie obronie, ustąpili z Witebska, który zajął gen. ruski Harpe. Wojna ta kosztowała Witebsk bardzo drogo, co widoczne z następującego zestawienia w r. 1812 było w mieście 6708 mk. męż. chrześcian 376 kupców, 2943 mieszczan; żydów 56 kupców, mieszczan 3333, zaś 30 kw. 1813 r. było tylko 2415 mk. męż. chrześcian 87 kupców, 1124 mieszczan; żydów 4 kupców. 1200 mieszczan, więc ludnośó zmniejszyła się prawie o 79 Podług raportu magistratu z dn. 30 kwiet. 1813 r. straty materyalne Witebska dosięgły 1, 687, 736 rub. 59 1 2 k. assygn. chrześcianie stracili 683, 956 r. 44 k. , żydzi 1, 003, 780 r. 15 1 2. W r. 1831 nawiedziła Witebsk cholera od 5 lip. do 1 sier. zachorowało 1287, umarło 494 osób. D. 3 czerw. 1831 przybył tu z Królestwa w. ks. Konstanty Pawłowicz, i 15 t. m. zmarł na cholerę. D. 12 lut. 1839 został podpisany w Połocku akt o przyłączeniu unitów do prawosławnej cerkwi; 5 sier. t. r. katedra biskupia prawosławna przeniesiona z Połocka do Witebska. Ze spisu cerkwi unickich, sporządzonych wtedy, widać, źe było ich 11 w Witebsku. D. 2 kwietnia 1852 r. ustanowiono centralne archiwum dla ksiąg aktowych w Kijowie, Wilnie i Witebsku. D. 12 marca 1866 r. otwarto gimnazyum żeńskie. D. 1 paźdz. t. r. rozpoczął się ruch na drodze źel dyneburskowitebskiej, a 19 list. 1868 r. witebskoorłowskiej. W d. 2 kwiet. 1872 r. nastąpiło otwarcie instytucyi sądów pokoju, 29 kw. 1875 r. wprowadzono nową ustawę miejską, a 19 lip. 1877 sąd okręgowy. Najdawniejszy kościół farny, fundacyi w. ks. Witolda, w r. 1640 oddany był jezuitom przez Aleks. Gosiewskiego, wojew. smoleńskiego; dziś jest to sobór św. Mikołaja. Następnie wzniesiony był kościół św. Antoniego i klasztor bernardynów, w r. 1676 przez Jana Antoniego Chrapowickiego, wojewodę witebskiego. W r. 1682 podkomorzy Adam z Brusiłowa Kisiel przy katedrze unickiej wzniósł okazały klasztor bazylianów, których uposażył 750 włókami ziemi. W r. 1759 osiedli tutaj trynitarze z fundacyi Reutta, dziś cerkiew Opieki M. B. Pokrowa. W r. 1760 osiadł tu ks. Łuskina późniejszy założyciel Gazety warszawskiej jako nauczyciel. Uczniem Łuskiny był i przebywał tutaj jakiś czas Fr. Kniaźnin. W r, 1573 pisał w W. swój opis Sarmacyi Europejskiej Maciej Stryjkowski. Za Augusta III byli tu pijarzy, którzy utrzymywali szkoły oraz konwikt szlachecki. W XVI i XVII w. istniał tutaj zbór kalwiński. Podług urzędowych danych, w r. 1784 w W. było 473 kupców chrześcian, 373 żydów, 6218 mieszczan chrześcian, 1386 żydów, 652 żydów stałych mieszkańców powiatu, 552 ludzi roboczych, 635 ludzi szlacheckich i in. , razem 10289 osób, w tej liczbie 4955 męz. i 5334 kob. Do miasta należało 75 dzies. ziemi ornej, 4

Witebsk