wszystkich nadań i przywilejów królewskich, który kazał sporządzić, a następnie sprawdzić przez wybraną; ad hoc komisyę, magistrat m. Witebska 3 września 1733 r. Spis ten razem z przywilejami był przechowywany w ratuszu; odpis jego sporządził w osobnej księdze niejaki Semen Ziemkowicz; jest to tak zw. Księga przywilejów m. Witebska, która zachowała się do naszych czasów. Oprócz Ziemkowicza, niejaki Michał Sławski sporządził w r. 1758 drugi spis przywilejów, który jednak zaginął, lecz pozostała kopia jego, zrobiona przez mieszczanina witebskiego Awerko przechowana w Wileńskiej bibl. publ. , znana pod nazwą Kroniki m. Witebska, która w wielu miejscach księgę przywilejów dopełnia. Są to najważniejsze źródła do dziejów Witebsczyzny a zwłaszcza samego Witebska. Dzieje miasta ściśle łączą się z dziejami księstwa, województwa a następnie gubernii; dopełniając więc to, co się w odnośnych miejscach mówi, zanotujemy tutaj niektóre fakty historyczne, tyczące się samego W. , lub te, które w nim miały miejsce. W r. 1413, razem z w. ks. Witoldem, odwiedził W. słynny reformator, towarzysz Hussa, Hieronim z Pragi. Dnia 16 lipca 1503 r. król Aleksander potwierdził w Wilnie przywilej dla Witebska, którym nadane mu zostały pewne prawa, równające go z innemi miastami patrz niżej. D. 28 grud. 1551 Zygmunt August nadał Witebsczanom prawo warzenia miodu i piwa i pędzenia wódki, nie na sprzedaż jednak, lecz tylko dla własnej potrzeby i pozwolił im mieć trzy razy do roku składy kanuny jarmarki w dzień Matki Boskiej 0posznej, na św. Szymona i na św. Michała, każdy po dwa dni trwający. Zygmunt III d. 24 kwiet. 1584 r. , nadał mieszczanom i kupcom miasta Witebska przywilej iż nigdzie indziej sądzeni być nie mają, tylko w grodzie Witebskim. D. 17 marca 1597 r. tenże Zygmunt III z osobliwej łaski hospodarskiej, chcąc stan i kondycyę tych mieszczan naszych witebskich lepszymi uczynić i z innemi miastami naszemi głównemi, tak w koronie polskiej jak i w w. ks. litewskiem, porównać, nadaje prawo magdeburskie, wyłączając miasto z przedmieściami i folwarkami, ze wszystkiemi dobrami, poddanymi, majętnością i przynależytościami od wszelkich sądów trybunalskich, wojewódzkich, kasztelańskich, starościńskich i innych, a poddając sądom wójta z burmistrzami, rajcami i ławnikami, podług sposobu i porządku prawa magdeburskiego. Wójt będzie wyznaczony przez króla, z narodu szlacheckiego, wiary chrześciańskiej i powszechnej; pierwszym wójtem był dożywotnio ziemianin witebski ur. Jerzy Letecki. Wójt ma stanowić landwójta, a mieszczanie wybierają burmistrzów, rajców i ławników. Jednocześnie, tym samym przywilejem, nadany był miastu herb w błękitnem polu obraz Zbawiciela naszego, a przytym zaraz trochę niżej miecz goły, czerwony, to się ma rozumieć krwawy. Takąż samą pieczęć ma używać miasto i na chorągwi swej, , z którą podczas pospolitego ruszenia i potrzeby wojennej przy chorągwi ziemskiej witebskiej stawać będzie; każdemu cechowi zaś wolno mieć swoją własną chorągiew. Ustanawia się jeden rocznie jarmark na św. Piotra, który ma trwać 4 tygodnie. Żydom osiedlać się w mieście zabroniono. Dnia 12 list, 1623 r. został zabity w W. arcybiskup połocki Jozafat Kuncewicz. Fakt ten miał dla miasta donośne znaczenie, gdyż, oprócz kar wymierzonych na winnych, W. został pozbawiony prawa magdeburskiego tudzież wszystkich przywilejów i oddany został pod juryzdykcyę wojewody, W dziesięć lat później, d. 7 paźdz. 1633 r. Władysław IV powrócił W. wszystkie utracone prawa, w tej liczbie i magdeburgię potwierdzone 25 listop. 1644 r. . Następnie Jan Kazimierz 19 stycz. 1650 r. potwierdził wszystkie prawa i przywileje mieszczan; w r. 1677, jak mówi kronika miasta, postanowiono, iż mieszczanie Wilna, Grodna i Witebska mają prawo trzymać dobra ziemskie pod wszelkiem imieniem i takowych używać. Na sejmie warszawskim z r. 1690 Vol. leg. , V, 825 potwierdzona fundacya Adama Kisiela, pisarza ziem. witebskiego, klasztoru bazylianów, i fundacya, jeszcze z 1640 r. Aleksandra Gosiewskiego, wojewody smoleńskiego, na kollegium jezuickie ib. , 827. Jan III w r. 1676 na sejmie koronacyjnym, August II w r. 1697, August III w r. 1735 potwierdzili wszystkie poprzednie prawa i przywileje witebskie; ten ostatni d. 12 grud. 1738 r. ustanowił w Witebsku izbę kupiecką, do której, pod zagrożeniem konfiskaty towarów, miał należeć każdy kupiec; izba ta miała swoją ustawę, której przestrzegać wszyscy pod przysięgą byli obowiązani Vol. leg. , VII, 422. Sejm koronacyjny 1764 r. temi słowy mówi o W. ,, miasta naszego Witebska porównanego we wszystkich prerogatywach z miastem stołecznem Wilnem, wszystkie przywileje i prawa przed Unią onemu nadane, za zgodą wszech stanów aprobujemy; oraz magistratowym osobom na własną tylko domową potrzebę wszelakie trunki mieć pozwalamy, i od extorsyi przez kontrahentów czopowego i szelężnego, sposobem nadużycia czynionych, uwalniamy ib. , VII, 865. Sejm warszawski 1768 r. potwierdził wszystkie majętności kollegium witebskiego. Pomimo zastrzeżeń przywileju 1597 r. , żydzi jednakże osiedlali się w W. Władysław IV, na prośbę wileńskich żydów Samuela i Łazarza, aby zostawić witebskich żydów w prawach i przywilejach, z których korzystają, mieszkając lat kilkadziesiąt w Witebsku, d. 9 marca 1633 r. wydał przywilej, mocą którego zezwolił im kupować w Witebsku place i domy,

Witebsk