w Brodnicy p. wez. Opieki N. M. P. Dobra, wła saość Skirmuntów, 26252 dzies. Miejscowość nizinna, obfitująca w łąki, ryby, w lasach dęby. Niegdyś W. była królewszczyzną; ; trzymała ja w XVI w. wraz z innemi dobrami i siołami królews. Bona. Wzmianki o W. pod 1553 r. znaj dują się w Rewizyi puszcz str. 88 i w Piscew. ks. pińsk. i kleck. kn. str. 215, 270, 271, 273. Kontrym Kazimierz w swej Ekskursyi wspo mina W. jako miejsce prowadzące handel wyro bami garncarskiemi str. 66. A. Jel. Witczyn, ob. Wietczyn. Witczyzna, przys. do dóbr Kulczyce, w pow. samborskim. Witebsk, u latopisców Widbesk, Dbesk, miasto główne gub. witebskiej, rozłożone na obu wyniosłych brzegach rz. Dźwiny, przy ujściu do niej Wićby Wit by, leży pod 55 2 płn. szer. i 47 53 wsch. dług. , odl. 792 w koleją od Warszawy, 516 w. od Moskwy, 128 w. od Smoleńska, 244 od Dźwińska Dyneburga. Początki W. nie są znane; założyli go może Waregowie za czasów Rogwołda, pogańskiego ks. Połocka, a może Połoczanie. Nazwa W. zostaje zapewne w związku z nazwą rz. Wićby, podobnie jak nazwa Połocka z rz. Połotą. Po raz pierwszy wspomniany jest W. w rocznikach pod r. 1021. Odtąd staje się on centrem udzielnego księstwa, to niezależnego, to, po większej części, ulegającego potężniejszemu Połockowi. W r. 1320 W. przechodzi pod władzę Olgierda, w. ks. litewskiego, jako wiano jego żony Maryi, ostatniej ks. witebskiej, następnie wraz z Litwą wchodzi w skład państwa polskiego; w r. 1511 staje się stolicą województwa, a w r. 1772, wskutek pierwszego podziału Rzpltej, wcielony do Rossyi. Najdawniejsza część miasta leży pomiędzy rzekami Wićbą, Dźwiną i Ruczejem; następnie miasto rozłożyło się po prawej stronie Wićby, gdzie stały w r. 1641 sklepy gościnny dwór, śpichlerze, mieścił się rynek, kościół, ratusz. Dalej następuje część miasta zw. Uzgorje, w r. 1522 jeszcze prawie nie zasiedlona; Zadunawje, zasiedlone już w końcu XVI w. Zachodnia część Zaruczewja była zasiedlona już wcześniej, wschodnia zaś jeszcze w drugiej połowie XVIII w. stała pustkami. W Zadwinii najprzód była zasiedlona północna część, następnie południowa, zwana Rusią. W najdawniejszej części miasta były dwa zamki górny, murowany, i dolny, drewniany. O ilości domów i mieszkańców do połowy XVII w. nie ma żadnych wiadomości. W r. 1641, gdy Władysław IV ponownie nadawał Witebskowi prawo magdeburskie, odebrane za zabicie św. Józafata w r. 1623, był sporządzony inwentarz miasta, z którego widać, źe w mieście było, na rynku, 35 sklepów, z których pobierano po 12 gr. litew. , 8 sklepów garncarskich i 6 do sprzedaży soli, 24 jatki rzeźnicze i nieliczne przenośne stragany handlarzy chleba i pierogów. Miasto dzieliło się na posady Uzgorski, w którym szły ulice od mostu na Wićbie, Bohosłowska, wzdłuż rzeki na dół, Podźwińska, Bogorodzicka; Piesiański, Zadunajski, Zaruczewski, Słobodzki, Ruski. W tych wszystkich posadach było 358 dworów należących do mieszczan, 62 oddzielnych placów i ogrodów; dworów jurydyki ratuszowej nie mieszczańskich 180 należących do arcybiskupa Antoniego Sielawy, 27 do kapituły wileńskiej, do p. Samuela Starosielskiego, sędziego ziemskiego wit. , za Dźwiną 112 dworów i placów, 12 dworów i placów z ogrodami popowskich, 6 witebs. luterskiego zboru; 3 księdza Jacka i 229 dworów, placów i ogrodów różnej szlachty, razem 1010, w tej liczbie ani jednego żydowskiego. Wzięcie miasta przez Szeremietjewa 22 sierpnia 1654 r. spustoszyło je na tyle, że w inwentarzu z r. 1667 jest już tylko 226 dworów. Podług tego inwentarza w mieście było 3 zamki górny, w którym pałac wojewodziński, dolny i Uzgorski; w tych zamkach 20 większych i 3 mniejsze wieże. Posady Uzgorski, w nim ulica Podźwińska, Zadunajski, Słobodzki, Ruski, Zaruczajski; do miasta należy ekonomia Łukiszki darowana mu przez Zygmunta III. W r. 1698 W. dzieli się na cztery posady Uzgorski, Zadunajski, Ruski i Zaruczajski. Podług planu z r. 1797 jest w mieście w Uzgorskiej i Zaruczewskiej częściach wewnątrz okopów 165 dzies. 702 saż. kw. i 640 numerów domów i placów, w Zamkowej części 17 dz. 897 saż. i 72 numerów, w Zadunawskiej i Zadźwińskiej 700 numerów i 51 dz. 1366 saż. , czyli razem wewnątrz okopu w mieście 352 dzies. 1288 saż. Oprócz częstych i rujnujących napadów nieprzyjaciół, W. był wielokrotnie nawiedzany przez pożary, mianowicie w r. 1335, w r. 1614 zgorzały oba zamki, 1629, 1680, 1698, 1707; następnie 1708 r. 28 wrz. kapitan Sołowjew spalił całe miasto, ratusz, sklepy, Uzgorje, Zaruczewje, Zadunawje, 4 kościoły, 12 cerkwi; 31 maja 1733 znowu był pożar, 2 sierpnia 1752, 1757 dwa razy, 1762 w maju zgorzało około 800 domów. Ten cały szereg nieszczęść spowodował, iż w drugiej połowie XVIII w. W. miał tylko 3000 mk. pł. męz. Zamków w r. 1667 i 1698 było trzy górny, dolny i Uzgorski. Pierwszy podobno już Olgierd opasał murem, który z czasem zniszczony, za Batorego był odnowiony; dolny zamek był także murem opasany. Obecnie nie ma śladów żadnego z zamków, a na miejscu najważniejszego z nich, górnego, stoi teraz gimnazyum męzkie. Dokumenty i przywileje, tyczące się miasta Witebska w oryginale zaginęły. Posłane były w r. 1803, przez miejscowego prokuratora, do Petersburga, dla zatwierdzenia i dotąd wyszukać się nie dały. Zachował się jednakże spis

Witczyn

Witczyn

Witczyzna

Witebsk