stanty Porfirogeneta pisze Bislas. Dzisiejsza niemiecka forma Weichsel powstała bardzo późno, ho zapewne przy schyłku wieków średnich. Ponieważ pierwiastek vis znaczy moczyć, rozlewać, rozpływać, można więc domyślać się w nazwie Wisła znaczenia rozlewająca się. Wywód Kadłubła, nazywającego Wisłę Vandalus, jakoby od imienia Wandy, dałby się objaśnić chyba przez litewski wyraz vanduo, znaczący woda. W taki sposób objaśniają nazwę Wisła współcześni nasi lingwiści Jan Karłowicz i nieżyjący już Jan Hanusz ob. Prace filologiczne, t. I. Czy forma Wistła jest pierwotną, co ona właściwie znaczy i dlaczego nie powtarza się w innych nazwach rzek słowiańskich, o tem nie pouczają nas wspomniani badacze, nie znajdując świadectw ni wskazówek rzucających światło na te kwestye. Zestawiwszy jednakże dość liczne dane, nieuwzględnione przez obu uczonych, możemy dojść jeżeli nie do stanowczego rozwiązania kwestyi to, w każdym razie, do wskazówek rozświetlających takową. Pierwszy Długosz, we wstępie geograficznym do swej Historyi powiada, że Wisła a nationibus orientalibus Polonis vieinis, ab aquae candorem Alba aqua. .. nominatur. Klonowicz zaś, niekoniecznie za Długoszem, lecz z tradycyi zapewne posłyszanej gdzieś na Powiślu, powiada w przedmowie do Flisa, iż starzy Słowianie zwali te rzekę Biełaa Woda, ztąd jest to zapewne domysł poety Niemcy od białości Weisel a Polacy zaś zniemieckiego Wisłą. Długosz zaś domyśla się, że Wisła znaczy tyle co wisząca pendens. W języku serbskim i chorwackim znajduje się przymiotnik bistar, bistra, bistro, znaczący jasny limpidus wedle słownika Wuka Karadzicza. Nazwy rzek Bistra i Bistrica oznaczają więc nie szybkość biegu wody lecz jej jasną barwę. Wiadomo powszechnie, iż nazwy Bystra i Bystrzyca noszą liczne rzeczki i strumienie. Obok formy Bystrzyca spotykamy teź równoznaczną zapewne formę Wystrzyca może Wistrzyca w nazwie rzeczki zwanej dziś po niemiecku Weistritz a płynącej pod Świdnicą na Szląsku. Drugi raz ta forma pojawia się w starożytnej nazwie strumienia uchodzącego pod Gdańskiem do Wisły a zwanego dziś Striessbach. Świętopełk, ks. pomorski, nadaje r. 1247 klasztorowi w Oliwie aquam que dicitur Wstisza cum molendinis duobus Kod. pomor. Perlbacha. W nadaniu Mestwina z r. 1283 czytamy Bisseker Biesiekierz cum pratis ejusdem ville circa Vislam sitis inter duos rivulos Stritzam yidelicet et Bealstinam. W kilku jeszcze dokumentach powtarza się ta skrócona widocznie forma nazwy Stritza Stryca za Wystryca. Podobne skrócenie spotykamy w często powtarzanej w dokumentach pomorskich nazwie dopływu Wieprza pomorskiego Wipper, zwanego w dok. z r. 1248 Vettra a już w r. 1269 piszą tę nazwę Thra dziś jestto rzeczka Grabow. Analogia takich siostrzanych par w nazwach, jak Bystra i Bystrzyca, Wisła i Wiślica zapewne pierwotna nazwa Nidy, pozwala domyślać się obok istniejącej nazwy Wystrzyca Wistryca i zatraconej formy Wistra, będącej pierwotną nazwą królowy rzek naszych. Forma ta zostawałaby w ścislem pokrewieństwie ze starożytną, znaną już Herodotowi nazwą dolnego Dunaju, brzmiącą Istros po grecku a Ister po łacinie. Hanusz widzi w tej nazwie pierwiastek vis, i sądzi ze nazwa brzmiała właściwie Wister Jeżeli przez analogią do form Bistryca i Wistryca przyjmiemy formy Bistra i Wistra za równoznaczne, wtedy staną się nam zrozumiałemi twierdzenia Długosza i Klonowicza, jakoby starożytni Słowianie nazywali Wisłę Białą wodą. Przymiotnik bistra tłumaczy Karadzicz przez klar iemieckie a więc odpowiada mu staropolski przymiotnik jasny, znaczący tyle co biały Jasna góra, jasne włosy, jasny dzień. Klonowicz w Żalach naj zgon Kochanowskiego określa Wisłę jako białawą. Przykładem współczesnego istnienia jednoznacznych niewątpliwie a róźnobrzmiących form są nazwy rzek Ostrawa i Osława, Ostrawica i Osławica, Strawa, Srawa i Sława Slawa, Schlawe. Na żuławach gdańskich znajduje się wieś zwana dziś Scharfenberg, która w starych dokumentach nosi stale nazwę Bystra i Bistra. Zestawione powyżej wskazówki pozwalają przypuszczać iż forma Wistła powstała z dawniejszej, pierwotnej, brzmiącej Wistra a równoznacznej z nazwą Bistra, znaczącą Jasna woda. Kwestya nazwy Wisły łączy się z ważną i ciekawą kwestyą pierwotnego zaludnienia jej brzegów i dorzecza. Jeżeli powyżej rozwinięte przypuszczenie co do pierwotnej formy nazwy Wisła zdoła się utrzymać, to związek tak blizki starożytnych nazw Wisły i Dunaju świadczyć będzie o związku plemiennym mieszkańców zajmujących podówczas wybrzeża i okolice przy ujściu obu ważnych tak dróg wodnych środkowej Europy. V. Zaludnienie brzegów i znaczenie dziejowe. Rzymscy pisarze wspominają o Wiśle z tego jedynie powodu, iż uważają tę rzekę za granicę między obszarami zajętymi przez Giermanów i Sarmatów. Dzisiejszemu czytelnikowi nasuwa się zwykle na myśl teraźniejsze pojęcie granicy, jako linii zetknięcia się dwu państw czy plemion. Przy takim pojmowaniu rzeczy wypadałoby przypuścić, że siedziby Giermanów sięgały do lewego brzegu Wisły, podczas gdy na prawym rozciągały się obszary sarmackie. Na Słowian więc niema miejsca. Otóż należy pamiętać, że w tych odległych czasach siedziby ludzkie mieściły się po nad wodami, wzdłuż wybrzeży rzek lub dokoła jezior i że zwykle oba brzegi rzeki zajmowało to samo plemię. Rzeka wtedy

Wisła