kob. starszych nad 12 lat 45 męż. , 45 kob. , 14 koni, 24 woł, 27 krów, 15 jałow. , 16 owiec, 30 świń. Na folw. w 1821 r. wysiewano 36 kor. pszen. , 45 żyta, 10 jęczm. , 36 owsa, 3 gryki, 2 grochu, rzep. , 1 8 prosa. Znajdował się 1 dm. , 8 parob. , 3 dziewek, 8 koni, 6 woł. , 12 krów, 18 jałow. , 15 świń, 250 owiec; siana ze brano 30 fur. 6. W. , wś i folw. nad rzką. Skrwą. , pow. lipnowski, gm. Brudzeń, par. Bądkowo, odl. 29 w. od Lipna, ma 8 dm. , 192 mk. W r. 1827 było 13 dm. , 140 mk. W r. 1885 fol. W. rozl. mr. 524 gr. orn. i ogr. mr. 397, łąk mr. 14, pastw. mr. 33, nieuż. mr. 27; bud. mur. 9, drew. 2; płodozm. 11pol. Wś W. os. 29, mr. 104. We dług reg. pob. ziemi dobrzyńskiej z r. 1564 wś W. miała kmieci osadzonych na 3 1 2 łanach, 5 zagr. Płacono 1 fl. 12 gr. . 1 sol. Pawiński, Wielkop. , I, 275. W r. 1789 wś jest własno ścią Winnickich. Br. Ch. Winnica 1. wś pryw. , pow. dzisieński, w 2 okr. pol. , o 80 w. od Dzisny, 3 dm. , 22 mk. starowierców. 2. W. , dobra i W. Kolonia, wś, pow. kobryński, w 3 okr. pol. , gm. Iłosk, o 21 i 20 w. od Kobrynia. Wś W. wraz z osadą Moczulniki ma 138 dzies. ziemi włośc, dobra, własność Bortnowskich, 112 dzies. 18 łąk i pastw. , 16 lasu, 20 nieuż. . Winnica, mto powiat. gub. podolskiej, pod 48 14 płn. szer. a 46 81 wsch. dług. , na półwyspie oblanym z trzech stron rz. Bohem, przy ujściu do niej rzki Winniczki al. Wiszni, w pobliżu toru dr. żeL południowozachodnich, na przestrzeni Kijów Brześć, która ma tu stacyą, odl. o 21 4 w. od miasta i połączoną z niem drogą bitą, odległe jest o 180 w. od Kamieńca linią powietrzną a 224 w. gościńcem publicznym, 830 w. od Warszawy na Lublin a 250 w. od Kijowa dawną drogą pocztową. W. , otoczona przedmieściami Dubowiecka Słoboda, Stare Miasto, Zamostem i Nowe Miasto, zwane Zawalem, położona w żyznej okolicy i przy ważnej linii dr. żeL, jest jednem z piękniejszych miast w gubernii i rozrasta się i upiększa z każdym dniem. W 1887 r. było tu 1923 dm. mieszkalnych 154 mur. , 1769 drew. , 903 oficyn i domów włośc, 2904 różnych zabudowań, 23591 mk. , w tem 32 praw. , 78 katol. , l, 5 starow. , 0, 2 ewang. , 58, 5 żydów. Obecnie ludność wzrosła do 24989 dusz. Miasto, prawie całe zabrukowane, posiada 5 cerkwi soborną, p. w. Przemienienia Pańskiego, z muru wzniesioną w 1779 r. i uposażoną 44 dzies. , z 2158 paraf; na Starem Mieście, p. w. św. Mikołaja, z 1746 r. , ma 1742 paraf. i 42 dzieś ziemi; św. Trójcy, z 1785 r. , z 1488 paraf. i 33 dzies. ziemi; oprócz tego jest jeszcze dwie cerkwie na przedmieściach, kościół katol. murowany, synagogę i 13 dm. modlitwy żydowskich, szkołę realną 6cio klas. , przed kilku laty przeniesioną z Mohylowa, szkolę powiat. 2klas. 8 nauczycieli i 3 nauczycielki; 148 chłopców i 78 dziewcząt, pensyonat prywatny żeński, założony w 1886 r. 4 naucz. , 314 uczennic, 2 apteki, szpital powiat. na 20 łóżek, st. poczt. i tel. , 3 hotele, skwer, ogród spacerowy z letnim teatrzykiem, dwa kluby miejski i wojskowy. W północnej części miasta wzniesiono w ostatnich czasach ogromne koszary dla konsystujących tu wojsk, około których tworzy się oddzielna dzielnica miasta. Zamierzono nadto założyć w W. centralny szpital dla obłąkanych dla 3 gubernii płd. zach. Zarząd miasta dumę zaprowadzono w 1880 r. Pod względem przemysłowym jest w W. 16 fabryk między niemi 2 browary, 2 fabryki mydła, 1 świec łojowych, 1 drożdży, 1 tytuniu, 1 odlewnia żelaza i miedzi, cegielnia, produkujących za 84790 r. rocznie. Znajdują się tu nadto 2 drukarnie, zakład fotograficzny, 50 restauracyi, 5 składów win większych i 11 mniejszych, 212 sklepów. Jest 226 rzemieslników. Targi odbywają się raz w tydzień, jarmarki zaś cztery razy do roku. Nad bezpieczeństwem miasta czuwa straż ogniowa, obsługiwana przez 15 ludzi i 6 koni. Dochód miejski wynosi 46528 rs. , wydatki zaś 38429 rs. Do miasta należy 2939 dzies. ziemi 2250 ornej, 165 łąk, 374 pastw. , 150 nieuż. , przynoszącej 13852 rs. dochodu. Kościół paraf. katol. pokapucyński, p. wez. N. M. P. Anielskiej Portiuneulum, przez Ludwika Kalinowskiego, sstę Winnickiego, w 1760 r. z muru wzniesiony a przez biskupa Wołłowicza w 1761 r. konsekrowany. Par. katol. , dekanatu Winnickiego, 5043 wiernych. Kaplice w Biskupce, Siedliszczach, Telepenkach a dawniej i w Jaroszówce. Do parafii, oprócz W. z przedmieściami, należy mko Józwin i wsi Biskupka, Bochenniki, Chiżyńce, Chmielowa, Ćwiżyn, Czerlenków, Hawryszówka, Humenna, Jakuszyńce, Jaroszówka, Jurkowce, futor Kajdaszycha, Komarów, Ludwikówka, Łysohórką, Łuka, Majdan Czepelski i Józwiński, Niedźwiedzie Ucho, Pietniczany ze Słobódką, Pisarzówka, Purpurowce, Sciborów, Siedliszcze, Siekierzyńce, Skurzyńce, Sołowijówka, Studennica, Szeremetka, Telepenki, Teneńki, Tiażyłów, Tiutki, Wisznia i Zarwańce. St. W. dr. źel. płd. wsch. kijowskoodesskiej, odl. o 2 1 4 w. od miasta, położona pomiędzy st. Kalinówką o 22 w. a Hniewaniem o 23 w. , odl. jest o 44 w. od Żmierzynki Żmierynki, 60 w. od Koziatyna, o 207 w. od Kijowa a 406 w. od Odessy. Początkowe dzieje W. giną w pomroce czasów. Powszechnie utrzymują, ze w. ks. lit. Olgierd, po zawojowaniu ziem podolskich na Tatarach, oddał je w 1331 r. w zarząd synowcom swoim Koryatowiczom, którzy zbudowali tu zamek i mto założyli. Pochodzenie nazwy miasta rozmaicie wywodzą. Jedni wyprowazadają ją od rzki Winniczki, tu uchodzącej do Bohu, inni od winnic, obficie w okolicach niegdyś istniejących, inni wreszcie pomiędzy nimi Marczyń

Winnica

Winnica