mianowany arcybiskup konsekrował sobor św. Mikołaja d. 8 września 1840, przerobiony z kościoła św. Kazimierza. W r. 1889 obchodzono uroczyście w Wilnie piędziesięcioletni jubileusz zniesienia unii, a komisya archeograficzna wileńska zaznaczyła ten dzień specyalnem wydawnictwem. W XVI t. wydawanych przez nią aktów pozbierano to wszystko, co się do unii odnosiło w wieku bieżącym. D. 25 lipca 1849 usunięto statut litewski, a natomiast wprowadzono prawo cywilne rossyjskie. W r. 1843 W. wiele straciło pod względem materyalaym przez utworzenie gubernii kowieńskiej, do składu której odeszły najbogatsze powiaty wiłkomierski, poniewieski, telszewski, nowoaleksandrowski dawniej brasławski, rossieński i kowieński. Natomiast przyłączono do gubernii wileńskiej powiaty wilejski i dzisieński od gubernii mińskiej, i powiat lidzki od grodzieńskiej. D. 24 czerwca 1848 zjawiła się w Wilnie cholera i trwała aż do 15 listopada; z 2055 chorych umarło wtedy 490 osób. D. 9 stycznia 1849 kś. Wacław Żyliński wstąpił na katedrę biskupów wileńskich, osieroconą od zgonu biskupa Andrzeja Kłągiewicza 27 grudnia 1841 r. . D. 2 kwietnia 1852 założono w Wilnie centralne archiwum ksiąg aktowych gub. zachodnich. D. 29 kwietnia 1855 r. cesarz Aleksander II uchwalił założenie w Wilnie muzeum starożytności i komisyi archeologicznej. Założycielem tych zakładów był Eustachy hr. Tyszkiewicz. Rząd wyznaczył osobne pomieszczenie dla muzeum w gmachu pouniwersyteckim. Właściwe muzeum mieściło się w sali, zwanej aulą, gdzie się odbywały posiedzenia publiczne uniwersytetu wileńskiego. Długośó tej sali wynosi blisko 24 metrów, szerokość blisko 11 mt. W środku sklepienia na suficie, ujęty w pięknie rzeźbionych złotych ramach, znajdował się obraz olejny Smuglewicza, przedstawiający Minerwę na Olimpie uwieńczającą laurem mężów uczonych, wchodzących do świątyni sławy. Po bokach zaś malowidła tegoż artysty geniusz sławy głoszący zasłużonych w nauce; praca i pilność gotują uczonym wieńce, tarcza mądrości zasłania poświęcających się naukom. Nad wejściem alegoryczny obraz wyobrażający dwóch aniołów, a w środku trupią czaszkę. Gzemsy w tej sali, w kształcie pół arkad, spływające ku ścianom, miały wyobrażone na sobie popiersa mędrców Heraklitesa, Arystotelesa, Eurypidesa, Dyogenesa, Homera, Platona, Archimedesa i in. ob. chromolitografowaną rycinę, wydaną staraniem Tyszkiewicza. Obecnie sala ta ozdobioną została w ruskim stylu. W przyległych dwóch salach na dole mieściła się biblioteka, w trzech salach górnych gabinety ornitologiczny, zoologiczny, mineralogiczny, oraz zbiory etnologiczne. W auli złożono zabytki, które były własnością hr. Tyszkiewicza, jak również zbiory monet i medali, przeszło 2000 sztuk w tej liczbie znaczna część z pozostałości zbiorów uniwersyteckich, oraz z daru Michała Tyszkiewicza; przeszło 1000 egz. sztychów, rycin, blach miedzianych rytowanych, drzeworytów i t. d. Zbiór znaczny dyplomatów, rękopisów i autografów; bibliotekę złożoną z 3000 tomów, przeważnie dzieł starożytniczych i historycznych, ofiarowanych przez Eustachego hr. Tyszkiewicza i 7000 tomów z bibliotek klasztorów zamkniętych; w końcu oddział pamiątkowy i osobliwości. D. 1 stycznia 1856 muzeum otwartem zostało dla publiczności; 11 stycznia odbyło się pierwsze posiedzenie ko misyi archeologicznej, a d. 17 kwietnia t. r. akt uroczystego otwarcia muzeum. Towarzystwo archeologiczne składało się z prezesa, zarazem dożywotniego kuratora hr. Tyszkiewicza, miano wanego przez cesarza, wiceprezesa Michała Balińskiego, sekretarza naukowego Maurycego Krupowicza, oraz 75 członków rzeczywistych, 55 honorowych i 45 współpracowników. Bliższe szczegóły o zbiorach i wydawnictwach muzeum, ob. w Wielkiej Encyklopedyi ilustrowanej IV, 633 638. D. 24 czerwca 1855 odbył się 300 letni jubileusz istnienia kościoła ewangielickoluterskiego w Wilnie. Na tę pamiątkę wybito medal, a prof. Adamowicz napisał kronikę zboru. Na mocy reskryptu cesarskiego na imię generała gubernatora Nazimowa z d. 20 listopada 1857 r. otwarty został 19 lutego 1858 r. w Wil nie komitet szlachecki w celu uwolnienia włościn z poddaństwa. Szlachta gubernii wileńskiej była jedną z pierwszych, która podała do Tronu adres o zniesienie poddaństwa, co teź cesarz Aleksander wyrazić raczył publicznie dziękując szlachcie w Wilnie podczas pobytu swego we wrześniu 1858 r. Wprowadzenie nowego prawa w życie przez ustanowione organy administra cyjne polecone zostało głównie miejscowym obywatelom, a że zasadnicza idea dobrze przez nich była pojętą i prawo było sumiennie wyko nywane, dowodzi tego Najwyższe zadowolenie cesarskie, ogłoszone d. 23 czerwca 1861 komi tetom zarządu spraw włościańskich wileńskiemu i kowieńskiemu. Pierwsze prace około przeprowadzenia kolei żelaznej z Petersburga do Warszawy i za granicę na Kowno rozpoczęto w okolicach Wilna d. 15 maja 1858 r. Pierwszy pociąg z Dyneburga do Wilna przybył d. 4 września 1860 r. Ostatecznie kolej otwartą została z Wilna do Petersburga i Kowna d. 15 marca 1862, z Wilna zaś do Warszawy 6 września 1862 roku. Na mocy statutów dla miast ruskich z d. 16 czerwca 1870 r. Wilno pozyskało zarząd wybieralny. Bada miejska otwartą została d. 28 lipca 1876 r. Starostwo al. ciwunostwo grodowe wileń

Wilno