dzieci; 5 Dom dla biednych i przy nim tania kuchnia i nocleg; 6 Prawosławne bractwo św. Ducha z domem i ochrona; 7 Ochrona katolicka dla cudzoziemców; 8 Dziciątko Jezus; 9 Towarzystwo wspierania niedostatnich uczniów zakładów naukowych obojej płci; 9 Oddział Towarzystwa ociemniałych. Szpitale 1 św. Jakuba; 2 Sawicz; 3 Obłąkanych; 4 Zaklad Dzieciątka Jezus dom podrzutków; 5 Żydowski; 3 Wojskowy; 7 Oftalmiczny hr. Przeździeckiej; 8 Dwie lecznice prywatne; 9 Przytułek dla ubogich i sierot przy kościele luterskim i na cmentarzu ewangielickim; 10 Przytułek św. Anny utrzymywany przez bractwo św. Anny katolików niemców, przy cmentarzu bernardyńskim; 11 Ochrona dla starców i kalek przy szpitalu św. Jakuba; 12 Ochrona dla żydów. Przed rokiem 1864 istniały Przytułek dla staruszek i kalek rzymskokatolickiego wyznania, założony przez Zofię Dąbrowską, i szkółka Ostrobramska dla biednych dziewcząt, założona przez generałgubernatorowę Nazimowę. Zakłady naukowe i Towarzystwa uczone. Po przeniesieniu w r. 1843 akademii lekarskiej do Kijowa, a duchownej do Petersburga, nie ma w Wilnie wyższego zakładu naukowego. Do śre dnich i niższych należą 1 Seminaryum prawosławne litewskie 175 wychowańców; 2 Seminaryum duchowne rzymskokatolickie w 1890 r. 66 wychowańców; 3 Duchowna szkoła prawosławna 186 wych. ; 4 Szkoła dla dziewcząt ze stanu duchownego 111 wych. ; 5 Przytułek przy żeńskim monasterze 40 wych. ; 6 Wojskowa szkoła junkrów 274; 7 Szkoła wojskowych felczerów 110; 8 Gimnazyum klasyczne pierwsze 616; 9 Gimnazyum klasyczne drugie 404; 10 Gimnazyum żeńskie 413; 11 Szkola realna 523; 12 Maryińska szkoła wyższa żeńska 605; 13 Instytut nauczycielski 34; 14 Szkoła miejska przy instytucie 70; 15 Szkoła rysunków z oddziałem malarskim 83 mężczyzn i 24 kobiet; 16 Specyalna szkoła techniczna dróg żelaznych 64; 17 Szkoła pocztowotelegraficzna 57; 18 Szkoła gubernialna dla akuszerek 19. W ochronach było 106 chłopców, 79 dziewczyn. Szkół parafialnych dla chłopców 5, uczących się 426; dla dziewczyn 4, uczących się 290; dla obojej płci 3, uczących się chłopców 129, dziewczyn 89. Szkoła niedzielna żeńska 176. Instytut żydowski, uczących się 69, przy nim szkoła początkowa 72 uczących się. Szkół elementarnych żydowskich 3, uczących się 407. Szkół żydowskich dla wyuczenia się języka ruskiego dla chłopców 12 uczących się 699, dla dziewcyn 8 uczących się 468. Prywatne szkoły żydowskie 2 eszyboty uczących się 240; sobotnia szkoła dla rzemieślników 390; 3 pensyonaty dla dziewczyn uczących się 363, pensyonat dla chłopców uczących się 10; Talmud Tora z oddziałami uczących się 216; 57 chederów uczących się 526. W ogóle było w W. 124 zakładów naukowych, a w nich uczących się 6021 chłopców i 2677 dziewczyn. Biblioteka publiczna, założona w r. 1865, mieści się w gmachu pouniwersyteckim, przy niej muzeum starożytności. W bibliotece 87497 dzieł, 122557 tomów. Z nich w języku ruskim 19497, tomów 32060; w innych językach przeważnie w łacińskim i polskim 68000, tomów 90497. Dubletów 9385, tomów 14583; z nich ruskich 1123, tomów 1520; cudzoziemskich łacińskie, polskie 8262, tomów 13063. Niekompletnych 8042, tomów 12050. Rękopisy cerkiewno słowiańskich 329. Akt i przywilejów na pargaminie 75. Fascykułów i oddzielnych rękopisów 1542. Rzeczy literackich w językach cudzoziemskich 2094. Pargaminów cudzoziemskich 18. Autografów i korespondencyi 6096 osób. Ogółem w bibliotece dzieł 104924, tomów 149190. Towarzystwo lekarskie, założone w r. 1805, ma w 1891 r. członków honorowych 20, czynnych 79, korespondentów 90. Archiwum akt dawnych, założone w r. 1852, ma około 20 miljonów numerów różnych aktów. Komitet statystyczny. Komisya archeologiczna. Pism peryodycznych wychodzi obecnie 5 Wileńskij wjestnik. Wiadomości gubernialne, Wiadomości eparchialne litewskie, Cyrkularze okręgu naukowego wileńskiego i Protokuły Towarzystwa lekarskiego. O dawniej wychodzących w Wilnie pismach peryodycznych do r. 1864 pisał Kirkor w Przewodniku po Wilnie i dr Szeliga w Wiadomościach bibliograficznych warszawskich. Księgarni znaczniejszych jest 4, antykwami 8, drukarni 9 Zawadzkiego, Syrkina, Rządu gubernialnego, Okręgu wojskowego, Romma hebrejska, Dworca, Blumowicza, Zymela i Matza. Północnozachodni oddział cesarskiego rossyjskiego Towarzystwa geograficznego. Stacya meteorologiczna. Kółko muzykalnodramatyczne amatorów. Szkoła muzyczna prywatna. Teatr. Klubów 3 szlachecki, wojskowy, szachistów. Oddział opieki nad zwierzętami. Towarzystwo wyścigowe. Towarzystw assekuracyjnych od ognia, gradobicia, ubezpieczeń życia, kapitałów jest 36. Dzieje. O założeniu Wilna najrozmaiciej opowiadają historycy. Szafarzyk wspomina, że od II w. po Chr. okolice dzisiejszego W. zamieszkiwało potężno plemię słowiańskie Wilków, którzy ztąd wyrzucili Gotów i Wandalów. Ci to Wilcy mają być założycielami Wilna Starożyt. słowiań. , II, 44, str. 783. Długosz nie Słowianom lecz Litwinom przypisuje założenie W. , nie uznaje ich jednakże za aborygenów, tylko za rzymskich przybyszów Dzieje, III, 446, wyd. Przeździeckiego. Jest jeszcze trzecie podanie, przypisujące założenie W. Waregom SnorroSturlezon, cytowany u Czackiego O lit. i pol.

Wilno