menczyna, pod którym wygina sie ostrym łukiem na płd. zach. , poczem o 6 w. poniżej Wilna przybiera znów kierunek płn. zach. i zatrzymuje takowy do ujścia. Szerokość rzeki do Wilejki wynosi do 15 saż. , do Wilna od 20 do 30 saż. , pod Wilnem dochodzi do 45 saż. , poniżej zaś do 70 a w niektórych miejscach do 130 saż. Głębokość w górnym biegu 1 1 2 st. , pod Wilnem 2 st. , poniżej od 3 do 6 a przy ujściu 12 st. Brzegi w pow. borysowskim ma błotniste i lesiste, dalej wyniosłe i urwiste, złożone z pokładów piasku, gliny a po części wapienia ze skamieniałościami formacyi eoceńskiej. Dno rzeki w górnym biegu ilaste, w średnim przeważnie żwirowate i kamieniste, w dolnym piaszczyste. Bieg dość wolny, spadek wynosi 5 1 4 st. na 7 w. Spław zaczyna się właściwie od ujścia Dźwinosy, żegluga od mta Wilejki. Są one bardzo utrudnione z powodu licznych raf, podwodnych kamieni, mielizn i in. zawad. Najniebezpieczniejszemi dla żeglugi, grożącemi bowiem rozbiciem się przechodzących przez nie statków, są tak zw. w języku ludowym rafy Siabrowe, w liczbie 12 Prywitalnaja, Rawianka, Oszmianiec, Szałnojdzia, Baran, Sojdzia, Solnik, Zub, Łaukista, Krywiczy, Raudonia, Baran. Mniejszych raf, zwanych przez flisaków zaborami, jest 27, z których każda ma swa nazwę. Oprócz raf ważną przeszkodą dla żeglugi stanowią kamienie, bądź pojedynczo, bądź po dwa, trzy i więcej razem się znajdujące. Kamieni takowych można naliczyć 48. Przybór wody ma miejsce na wiosnę od tających śniegów oraz w jesieni a nawet i latem wskutek przewlekłych deszczów. Poziom wód podnosi się niekiedy do 3 saż. i rzeka wylewa w niektórych miejscach naprzestrzeni 800 saż. Przystani na W. jest 11, mianowicie 7 w pow. wilejskim Kostyki, Sutoki, Sosenka, Pachomówka, Słobódka, Wilejka, Domonowicze, 1 w pow. oszmiańskim Zaśkiewicze, 1 w wileńskim Wilno i 2 w pow. kowieńskim Janów i Kowno. Do spławu zboża, lnu itd. używane są strugi, łajby i bajdaki, drzewo zaś do spławu jest zbijane na wybrzeżach w tratwy. Wilia obfituje w ryby. Poławiają w niej szczupaki, okunie, liny, leszcze, płotki, miętusy, sumy, bieługi, jazie, węgorze, hołownie, wierozuby, łososie pomiędzy Kownem a Janowem, cyrty i in. Baki znajdują się wszędzie wzdłuż rzeki, wyjąwszy wybrzeża, na którym rozłożyły się Michaliszki. Nazwę rzeki rozmaicie objaśniają. M. Baliński przypuszcza, ze może zwała się niegdyś Wigilia, jak znajdujemy w przywileju Wład. Jagiełły z 1390 r. wydanego kapitule wileńskiej na dobra Ponary oraz u Sarnickiego w Opisie Polski. W innym miejscu Historya Wilna, t. 1 nazwę Wilia wyprowadza od, wyrazu wiloju łudzę al. od wilus zdrada, nazwę zaś Nerys od panerto ponurzona, pogrążona lub teź łotew. nerehtwygrzebać, podmyć. Kraszewski Litwa, t. 1 mniema, że nazwa Nerys pochodzi od bóstwa Nerys, biorącego swą nazwę od neru ciągnę. Najwłaściwsze będzie wyjaśnienie Mikuckiego w Odczycie złożonym akademii nauk w Petersburgu w 1853 r. , który nazwę Wilia wyprowadza od białorus. wyrazu wilat zmieniać ciągle kierunek, nazwę zaś litewską Nerys, Niaris, od słowa nerti, t. j. rzeka nurtująca w różnych kierunkach. Obszerny opis W. podał Konstanty hr. Tyszkiewicz Wilia i jej brzegi, Drezno, 1871. 2. W. , rzka, w gub. mohylewskiej, lewy dopł. Resty pr. dopł. Proni. J. Krz. Wilia 1. rzeka, w pow. krzemienieckim i ostrogskim, lewy dopływ Horynia. Wypływa kilkoma źródłami pod wsią Małe Folwarki, pły nie przez Nowosiółki, Wilią, Cecynówkę, Nowy staw. Borki, Kruholec, Szumsk, Cyrankę, Suraż, Chodaki, Zeńki, Wilią, Bołotkowicze, Kuniów, Kamiankę, Międzyrzec Ostrogski, Słobódkę i pod Ostrogiem ma ujście. Przybiera z obu brzegów liczne drobne dopływy, odlewające ra zem 36 stawów. Płynie w kierunku płn. wsch. ; długa około 80 w. , szeroka od 2 do 8 saż. , u uj ścia 10 saż. Obraca 18 młynów. Rozlewa się w piękne stawy pod obu Wiliami, Surażem, Kuniowem, Międzyrzeczem Ostrogskim i Ostrogiem. 2. W. , rzeka, w pow. radomyskim, prawy do pływ Teterewa Teterwi, bierze początek na pograniczu pow. skwirskiego, pod wsią Produbówką, w pobliżu źródeł Żeremianki dopływ Iwnicy; płynie zrazu ku wschodowi, następnie wykręca się ku północy, mija Wilenkę, Wilią, Wojtaszówkę, Carówkę, Chwaszczówkę i poniżej Rudni Horodeckiej, prawie na wprost wsi Minejki ma ujście. Oprócz drobniejszych strug, przybiera od prawego brzegu rzkę Dubowiec, wypływającą z pow. skwirskiego od wsi Strucówki, od lewego zaś Kropiwnę, płynącą od wsi t. n. J. Krz, Wilia 1. wś u źródeł rz. t. n. , pow. krzemieniecki, gm. Borki, o 13 w. na płd. wschód od Krzemieńca, gdzie st. poczt. , o 34 w. od st. dr. żel. Rudnia Poczajowska, ma 66 dm. , 574 mk. 4 katol. . Cerkiew paraf. p. w. Przemienienia Pańskiego, z drzewa wzniesiona w 1797 r. a odrestaurowana w 1866 r. , uposażona jest 59 dzies. ziemi. Do par. należy wś Cecyniówka Ceceniowce, odl. o 2 w. , z cerkwią filialną Pokrowską, oraz wś Pisarówka. Wś W. należała niegdyś do zamku krzemienieckiego. Podług rewizyi z 1545 r. wś tę kupił nieboszczyk kn. Janusz, biskup wileński, u Deniskowicza Mokosieja. We wsi było 12 ludzi. We wsi Willa Dwór późniejszej W. Wierzchnia, dziś Tetylkowce, kupionej przez kn. biskupa również u Deniskowicza, było 10 poddanych ciągłych i stawek spustoszony. Z obudwu tych siół poddani odbywają robotę polną zamkową, z dymu do roku orzą trzy dni wiosną i trzy dni jesienią na

Wilia

Wilia