wsi skarbowej Wilejce na lew. brzegu trzeci most oraz drugi młyn z upustem. O 5 w. poniżej oblewa dwór Wieżki na praw. brzegu i majątek skarbowy Wardonicze na lewym brzegu. Odtąd W. poczyna być spławną dla drzewa towarowego. Na 17 w rzka Czernia zasila pierwsza W. od pr brzegu; od ujścia jej występują znów brzegi bagniste Pośród tych bagien na 20 w. jest 4 most na drodze z Mińska do Stańkróla, stąd o 10 w. poniżej dobra Milcz 5 most, przy którym trzeci i ostatni młyn o 2 kolach. O 1 2 w. poniżej Milcza W. przybiera od praw brz. rzkę Łonwę. W tej okolicy W. , zrosiwszy na przestrzeni 35 w. pow. borysowski, wkracza do pow. wilejskiego, przez który płynie 168 w. , mając odtąd łożysko twarde, brzegi suche. Przepływa dalej pod wsią Pohost most, o parę wiorst poniżej której przybiera od lew. brz. rzkę Dźwinosę, ważną dla handlu drzewem. Pod wsią Kamień znajduje się na W. most na trakcie z Mińska do Dołhinowa, poczem zasila się od lew. brz. rzką Krajszczanką. O kilka wiorst po za wsią Kostyki przystań uchodzi od praw. brz. rzka Serwecz, od połączenia się z którą W. zaczyna płynąć szerszem korytem do 18 saż. , głębokość dochodzi do 1 1 2 arsz. Brzeg prawy ma piaszczysty, wyniosły, licznie zaludniony, lewy natomiast niski, pokryty łąkami, w części zarosłemi dębami, słabo osiedlony. Z osad nadbrzeżnych ważniejsze Sutoki, mko Sosenka, Słoboda, przed którą uchodzi od lewego brzegu rz. Wiazynka al. Wiazucia, Małmyhy przystań drzewna, podobnie jak i Słoboda, mto pow. Wilejka, po za którem uchodzi, pomiędzy innemi, od pr. brz rzka Usza. Od ujścia tej rzeczki do ujścia Oszmianki W. na przestrzeni 118 w. stanowi granicę pomiędzy pow. święciańskim a oszmiańskim. Na przestrzeni tej oblewa mko Zaśkiewicze przystań. Zalesie, siedzibą dawniej Ogińskich, Daniszów, Uhlany starożytne kurhany. Odtąd koryto i wybrzeża zawalone są kamieniami, rzeka się zwęża i płynąc nadzwyczaj kręto tworzy pierwszą niebezpieczną rafę, t. zw. Prywitalną, po wyjściu z której W. płynie śród stromych, wyniosłych i bardzo malowniczych brzegów, oblewa mko Żodziszki, Tupalszczyznę aż do wsi Markuny, przy ujściu rzki Oszmianki. Od ujścia Oszmianki do ujścia Źejmiany na przestrzeni 113 w. W. rozgranicza pow. święciański od wileńskiego. Odtąd po lewym brzegu występują pierwsze ślady mowy litewskiej, podezas gdy na prawym brzegu trwa narzecze białoruskie. Przepływa pod mkiem Michaliszki, wsią Wartacze, dworem Ryzhory ciekawe kurhany, w koło obłożone kamieniami, majątkiem Woronie, mkiem Bystrzycą przy ujściu rzki Bystrzyczanki od lew. brz, Bujwidze, niegdyś Brzostowskich, następnie Radziszewskich, mko Balingródek, o kilka wiorst poniżej którego przybiera od pr. brzegu rz Żejmianę Odtąd W. przestaje być rzeką graniczną, pochyla się kręto ku południowi i wkracza w powiat wileński, środkiem którego płynie aż do ujścia rz. Wakki na przestrzeni 100 w. , mija Lucyny, dziedzictwo Parczewskich, Niemenczyn, Lubów, dawniej Tyszkiewiczów, potem Śliźniów, Werki, Kalwaryą, Wilno, Zakret, po za którym na lewym brzegu rzeki ciągnie się malownicze pasmo gór Ponarskich. Poczynając od zaścStatkow szczyzna na prawym a Sojdzie na lewym brzegu W. stanowi granicę pomiędzy pow. wileńskim a trockim na przestrzeni 98 w. , niedaleko od ujścia rzki Świętej. Na wybrzeżach W. rozłożyło się kilku zaśc szlach. , zwanych Karmazyn, Karmazynek, Karmazyniszki, dalej Elnokumpie Ogińskich, ze znaną blecharnią płótna, wś Grabiały kurhany, odkąd rzeka u ludu przybiera nazwę Marys Nerysa. Począwszy od Kiernówki kurhany, kończą się wysokie nadbrzeżne góry, i W. płynie odtąd śród niższych brzegów, oblewa Kiernów, starą stolicę ks. litewskich, Orgiszki, Mitkiszki kurhany, Poporcie, Czabiszki, Żubiszki. Przybrawszy od prawego brzegu rz. Świętą, W. wkracza w granice pow. kowieńskiego, środkiem którego płynie do Kowna przez 42 w. , na Skorule, mko Janów, pod którem znajduje się jedyny jaz w rzece, wś Karmiały, po za którą ostatnia rafa zw. Baran, Łaukiszki i dochodzi do Kowna. Długa w ogóle 682 w. , z czego na gub. mińską wypada 43 w. , na wileńską 597 w. , na kowieńską 42 w. Przybiera znaczną liczbę rzeczek i strumieni, w tej liczbie mających ustaloną nazwę od pr. brzegu 22, od lewego zaś 33, mianowicie od prawego brzegu uchodzą Czernia, Siarnista, Słastówka, Serwecz, Ziabinka, Rabuń, Kasuta, Pleśnianka, Kaczaryca, Narocz, Stracza Kumielnaja, Żejmiana, Niemencza, Cedrod, Sojdzianka, Dukszta, Iropa, Musa, Swięta, Letanka i Łoka, od lewego zaś Łonwa, Dźwinosa, Droździanka, Krajszczanką, Kobylanka, Rybczanka, Wiazucia, Michicha, Usza, Pilść, Saraczanka, Bystrzyczanka, Podmosz, Woksza, Szałnojdzia, Bujwidzka, Ajłupa, Bieżanka, Wierszupka, Wilenka, Ponara, Waka, Rykontka, Naczała, Womba, Padalosa, Sukra, Żyżmorka Gamonda, Giżanka, Szeszupa, Arfa i Zwersa. Na brzegach W. leżą dwa miastv gubernialne Wilno i Kowno, 1 powiatowe Wilejka, 9 miasteczek, 269 wsi, dworów, zaścianków i pomniejszych osad, w ogóle 281 miejscowości, w tej liczbie 152 na prawym a 129 na lewym brzegu. W miejscowościach tych w granicach gub. wileńskiej w 1859 r. było 1107 dm. i 12441 mk. W 1858 r. było 8 mostów oprócz wymienionych w Wilnie i w Kownie i 27 przewozów. Kierunek początkowo ma płd. zach, przy ujściu Naroczy skręca gwałtownie, od mka Zaśkiewicze do wsi Swirełki płynie w kierunku płn. zach. , poczem wykręca się na zach. i w tym kierunku płynie do Nie

Wilia