nie Boga przez modły zakonników, żeby raczył odwrócić ciągle klęski, jakiemi kraj naówczas był nawiedzany. Aktem tym król nadaje zakonnikom reguł św. Benedykta, za pozwoleniem papieża Klemensa IX i Aleksandra Sapiehy, bisk. wileńskiego, oprócz rzeczonej wyspy na jeziorze Wygry, leśnictwa Perstuńskie i Przełomskie, z folwarkami, wsiami i lasami. Dokument ten na dwunastu osadzonych tu zakonników wkłada obowiązek odprawiania w oznaczonym czasie mszy św. za osobę fundatora, królowa Maryą Ludwikę i królewicza Karola M. L. , ks. 410, f. 1513. Sejmujące stany fundacyą królewską tegoż roku zatwierdziły Vol. leg. , IV, p. 10045. Działalność zakonników przypomina cywilizatorską misyą klasztorów średniowiecznych. Trzebią oni puszcze i zakładają liczne folwarki, dla zużytkowania lasów urządzają liczne huty, połączone z kopalniami rudy żelaznej. W samych dobrach Wigry założono 8 rudni. Sprowadzeni z róźnych stron kraju robotnicy dają początek licznym osadom leśnym. Przy klasztorze na wyspie założono piękne ogrody owocowe i urządzono ogrodzony zwierzyniec. Rządy gospodarnego zakonu wywołały wkrótce niezadowolenie sąsiadów. Już w r. 1710 pozwano przed sąd grodzki kamedułów i ich przeora kś. Emiliana iż chlebem królewskim wytuczona pustynia Wigierska recalcitravit, kiedy ręką tą, która odbiera beneficia, oddaje maleficia przez wygnanie strażników w puszczy Perstuńskiej i Przełomskiej, JKM. osadnych, oraz uwięzienie p. Prejcza, podłowczego w. ks. lit. Akta grodzień. , VII, str. 464. Zatargi te oparły się widocznie o Rzym, skoro dla rozstrzygnięcia ich zesłanym został od stolicy apostolskiej do Polski Hieronim Grimaldi, arcyb. edeński, nuncyusz papieski. Komisarzem dla odgraniczenia kamedułów wigierskich wyznaczony został 15 październ. 1715 r. Paweł Sapieha, jako biskup żmujdzki i opat paradyski M. L. , ks. zap. 155, f. 788. Pomimo tych zajść, August II tegoż roku bawiąc na łowach w puszczy, klasztor wigierski nowemi obdarzył dobrami w ekonomii grodzieńskiej, o zatwierdzenie czego przez sejm warszawski prosi szlachta wojew. grodzieńskiego jeszcze w r. 1720 Akta grodz. z. sądu, VII, str. 274. We dwa lata później 1717 r. tenże monarcha zwalnia dobra klasztorne od wszelkich konsystencyi, hybern, przechodów i lokacyi żołnierskich Vol. leg. , VI, p. 326. Gdy zaś w tym czasie pożar nawiedził W. i zniszczył przywilej fundacyjny, August II d. 18 lipca 1725 r. potwierdził takowy, z zastrzeżeniem książęcego prawa polowania, co sejm w r. następnym potwierdził Vol. leg. , VI, p. 4967. Tak hojnie sypane dobrodziejstwa nie zadawalniały jednak przedsiębiorczych zakonników. W summaryuszu dochodów z leśnictw ekonomii grodzieńskiej z r. 1748 czytamy Konwent Wygierski WWOO. Kamedułów, po wielu miejscach nie mając jeszcze doskonałego ograniczenia swego, jako to nad Wolką i pod Danielowcami i Białowierzchniami, co może puszczy królewskiej do siebie garnie. Przeto conrenienter adigendus, aby komisyę sobie wyprosiwszy, do końca wyprowadził ograniczenie swoje w miejscach sobie nadanych przez konstytucye, tenże konwent nimius się być pokazuje w przywłaszczeniu sobie łąk w puszczy królewskiej, których po całej puszczy Perstuńskiej, Przełomskiej moc jest wielka, nie tylko rozszerza i roztrzebia łąki sobie nadane, na uszczerbek intrat i posesyi królewskiej, ale teź i gdzie są kopce na udzielenie jakich łąk, mniej na to uważając, jak daleko rozlegają uroczyska, zewsząd się szerzy i poddanych króla z dawnych posesyi wypędza, albo teź do miejsc, które są jeszcze wolne przystępu nie daje Piscowaja kniga, II, p. 40. Okazała świątynia wigierska, szczytami dwóch wież swoich panująca nad drzewami okalającej ją puszczy, zbudowaną jest z kamienia na wzmocnionym ręką ludzką półwyspie. Oprócz kościoła urządzono tu erem czyli pustelnię, składającą się z 12 domków, wystawionych w dwie równoległe linie. Przy każdym domku ogródek; całość od strony lądu oddzielona wysokim murem Wszystkie te gmachy ostatecznie ukończone zostały dopiero w r. 1745. Stał przytem piękny, murowany dom, z licznemi pokojami dla gości. Kościół, p. w. Niepokal. Poczęcia N. M. Panny, niewiadomo kiedy i przez kogo konsekrowanym został. Wnętrze jego zdobią obrazy Smuglewicza i innych obcych malarzy. Z chwilą zajęcia tej części kraju przez Prusaków dobra zakonników zabrano na skarb w r. 1794 a ich samych przeniesiono w r. 1800 na Bielany pod Warszawą. Kościół stał się odtąd katedrą biskupstwa wigierskiego, utworzonego z części biskupstwa wileńskiego, oderwanego od Litwy. Pierwszym biskupem został kś. Michał Karpowicz, znakomity kaznodzieja ur. 1744, 1805, którego ciało spoczywa w podziemiach świątyni. Następca jego Jan Klemens Gołaszewski 1748, 1820 w d. 8 maja 1815 r. konsekrował tu Woronicza na biskupa łuckiego Święcki, Hist. pam. , II, 545. Staraniem tego biskupa katedra dyecezyalna przeniesioną została w r. 1817 z W. do Sejn, gdzie dotąd się mieści. Bulla papiezka z r. 1818 przemianowała biskupstwo wigierskie na augustowskie. Odtąd katedra stała się kościołem parafialnym, liczącym obecnie 5595 parafian Ordo Divini Officii z r. 1885, str. 25. Obszar dóbr klasztornych po zajęciu przez rząd pruski stał się centrem oddzielnego powiatu wigierskiego Wigrischer Kreis, który według mapy z 1806 r. graniczył od płn. z pow. kalwaryjskim wsi Wersele, Łanowizna, Mieszkinie, Boczne, Sidory, Klonowo, Polańce, Kibarty, Balie, Obelica, Naruny, od wschodu dotykał Niemna, od płd. stykał się z pow. dąbrow

Wigry