niego się odnosi. Nowy zamek wzniesiony został r. 1556 dosyć daleko od starego, na wschod. stronie miasta. Był to gmach okazały, obwarowany wałem, fosą i mostem zwodowym. Za czasów okupacyi pruskiej istniał jeszcze, lecz dziedzic hr. Potulicki mieszkał na folw. Ostrówku, gdzie wystawił dwór. I nowy zamek dziś już nie istnieje. Kościół katolicki, p. w. św. apost. Szymona i Judy, patronatu rządowego, pochodzi z końca zeszłego wieku. Fundatorami są Aleksander i syn jego Michał Potuliccy. Jest on murowany, o jednej nawie. Do wschod. szczytu przytyka owalna zakrystya. Z zabytków sztuki jest chrzcielnica z czarnego marmuru, nagrobek hr. Michała. Potulickiego w kształcie obelisku, dalej srebrny trybularz i 2 kielichy, z których jeden pochodzi z r. 1623. Z 3 dzwonów średni jest lany r. 1715. Kaplica św. Katarzyny została zbudowana r. 1787 przez hr. Michała Potulickiego. Dawniej stał tam kościołek drewniany, tegoż tytułu, o 2 ołtarzach i dzwonach, które wisiały w małej wieży na kościele. Był już r. 1653 w tak lichym stanie, że nabożeństwo rzadko się odbywało. Debet ex fundamento erigi, pisze wizyta Trebnica, co też później nastąpiło str. 121. Oprócz tego mieli Potuliccy na zamku domowa kaplicę capella in arce. W r. 1766 jednak nie odprawiała się w niej msza św. , jak opiewa wizyta Mathego, ponieważ nie postarano się o nowy indult ob. Utrac. koś. p. kś. Fankidejskiego, str. 303. Przy kościele istnieje od dawna szpital dla 4 ubogich parafian; dalej bractwo trzeźwości od r. 1858 i św. Anny od r. 1851. Parafia więcborska, dek. kamieńskiego, liczyła 1893 r. 1509 dusz. Wsi parafialne są Więcbork, Witunia, wś i kol. Zakrzewko, Tobółka, Nowy Dwór, Suchorask, Klocbudy, Śmiłowo, Pęperzyn i filia Wielowicz ze swemi wsiami. Między fundatorami kościoła wymieniają Sędziwoja, który r. 1405 na polepszenie dochodów kościoła i probostwa wyznaczy zachowane dotąd legaty i grunta. Według wizyty Trebnica z r. 1653 posiadał prob. 4 ogrody i 7 włók roli, miał nadto wolne rybołówstwo w jeziorach małemi narzędziami, a ile razy sieć zarzucano, pobierał swoją, część od każdego zaciągu. Z miasta pobierał meszne od 27 włók po 2 rzeszetniki żyta i owsa od włóki. Także kościół posiada znaczne grunta. Dla szpitala, w którym mieściło się 9 ubogich, wyznaczono 2 włóki i 2 ogrody, nadto plac pusty na przedmieściu, gdzie dawniej stał śpichlerz. Dla wikarego stał osobny domek na gruncie kościelnym, tak samo dla nauczyciela. Prob. był Samuel Stimaens ob. str. 119 122, zaś 1695 r. Łukasz Markiewicz, kanonik kollegiaty w Kamieniu ob. Wizytę Jezierskiego, str. 92. Dawniej istniał osobny dekanat więcborski, należący do dyecezyi gnieźnieńskiej. W skład dek. tego wchodziły parafie, filie i kaplice Więcbork, Sępólno, Wielewicz, Zabartowo, Orle, Runowo, Mrocza, Werża, Sąsieczno, Dziewianowo, Wierzchucin, Wąwelno, Łącko W. , Mąko warsk, Pruszcz, Kłonia, Wałdowo, Komierowo, Zalesie, Lutowo i Ślesin. Dopiero przez bulę De salute animarum z r. 1821 dekanat ten został zniesiony i W. przyłączono do dyec. chełmskiej. Teraźniejszy kościół ewang. został wybudowany r. 1858. Z początku nie mieli lu teranie, których tu już Zebrzydowscy sprowa dzili, żadnego domu modlitwy, lecz korzystali z kościoła w Pęperzynie. W latach r. 1772 84 odprawiali nabożeństwo w zamku, którego część ustąpił im hr. Potulicki. R. 1784 wystawili so bie kościołek bez wieży i dzwonów, który istniał aż do r. 1858, kiedy nabożeństwo przeniesiono do teraźniejszego nowego kościoła. Pierwszym stałym pastorem był Jan Holzheimer od r. 1791 99. Żydzi posiadają swoję bóżnicę do piero od r. 1840. Ob. Der Kreis Flatow von Schmitt, str. 254 57 i Bauu. Kunstdenkm. der Prov. Westpreussen, str. 424 26. Więcborskie nadleśnictwo król, zowie się teraz Lutowo Lutau; ma 5166 ha 61 roli orn. , 476 łąk, 3941 lasu; 1885 r. 7 dm. , 7 dym. , 69 mk. , 13 kat. , 56 ew. ; wskład jego wchodzą leśnictwa Lutówko, Kottashain, Neuhof, Schwiede, Więc bork i Wilhelmsbruch. Za czasów napoleońskich by dziedzicem tych rozległych lasów francuski marszałek Mortier. Kś. Fr. Więceniki, dwór skarb. i osada leśna, pow. trocki, w 1 okr. pol. , o 18 w. od Trok, 1 dm. , 19 mk. katol. Wiącewicze, Wiacewicze, wś, pow. słonimski, w 2 okr. pol. , gm. Mieżewicze, o 23 1 2 w. od Słonima, 215 dzies. ziemi włośc. 80 łąk i pastw. , 7 nieuż. . Więcierz, Wencerz, białorus. Wiancier, mylnie Wendzeż, folw. , pow. ihumeński, w 4 okr. poL puchowickim, gm. Nowosiółki, par. katol. Błonie, o 5 w. od st. dr. żel. lipawskoromeńskiej MarynaGórka, o 41 w. od Ihumenia. W. za poddaństwa długo należał do Ratyńskich. Zofia, córka Antoniego Ratyńskiego, marszałka ihumeńskiego, i Osztorpówny, poślubiona Ludwikowi Jaksa Bykowskiemu, wziąwszy W. w posagu, przekazała go dzieciom syna swego Antoniego, ożenionego z Wiszczyńską; lecz z powodu odłużenia folwarku i małoletności dziedziców doszło około 1885 r. do sprzedaży przez licytacyą i folwark nabył jakoby Michał Zdanowicz. Gdy około r. 1890 Zdanowicz odprzedał swe pozorne prawo hr. Eugenii Ostrorożynie, z domu Popow, rozpoczął się głośny proces pomiędzy nową właścicielką a Władysławem Hrehorowiczem, który miał na W. dokumenta wierzytelno. Po wielu przejściach hr. Ostrorożynie przysądzono prawo na W. , który ma obszaru przeszło 44 włóki, w gruntach glinkowatoczarnoziemnych, z łąkami, w ilości około 470 mr. , dającemi do 35000

Więceniki

Więceniki

Więcierz