306 mk. , 31 os. , 454 mr. Należała do dóbr Łaszczowa Wola. Wieruszów, osada, dawniej miasteczko, na praw. brzegu Prosny, w pow. wieluńskim, gm. i par. Wieruszów. Leży na samej graniey od w. ks. poznańskiego pow. ostrzeszowski, odl. 30 w. od Wielunia a około 2 mil od Kępna, o 1 w. od dr. źel. idącej od Wrocławia a kończącej się stacya Wilhelmsbruecke, urządzona na obszarze Podzamcza Wieruszewskiego. Osada posiada kościół par katol. , z klasztorem obróconym na plebanią; , dwie kaplice, dom przytułku dla starców, synagogę i dwa domy modlitwy, szkołę początkowa męzka i żeńską, 12 chederów, sąd gminny okr. V węglewickicgo, urząd gminny, urząd poczt. i tel. , komorę celną; I klasy od r. 1842, komendę brygady straży pogranicznej, kasę wkładowozaliczkową; , straż ogniową; ochotniczą; , 246 dm. przeważnie murowanych, 4426 mk. w tem 22 praw. , 36 prot. i 1888 żyd. . Śród ludności jest 122 poddanych niemieckich. Bo osady należy 2026 mr. 751 roli, 651 lasów, 352 łąk i ogr. , 112 pastw. , 35 pod budowlami, 115 dróg i nieuż. . Z tego obszaru jedna osada rządowa, wieczysta dzierżawa, obejmuje 150 mr. , 256 osad mieszczan 1580 mr. Z zakładów fabrycznych istnieją fabryka kaflów od r. 1883 z produkcyą na 20000 rs. , gorsetów, fabryka zapałek 1500 rs. i garbarnia rs. 2000. O 1 1 2 w. od W. znajduje się wielka papiernia Mirków. Zawiązkiem osady był zapewne stary gród nad Prosną wzniesiony I i otoczony całą grupą wsi zasiedlonych przez drobną szlachtę. Zapewne już przy końcu XIV w. powstaje tu osada na prawie miejskim i parafia erygowana r. 1368 przez biskupa wrocławskiego Przecława z Pogorzeli a uposażona przez Klemensa Wierusza. Ród Wieruszów rozsiadł się po okolicznych wioskach i dał początek kilku rodzinom, które poprzybierały nazwy od siedlisk. Bernard Wierusz, generał ziemi wieluńskiej, ufundował tu w r. 1401 klasztor paulinów z drewnianym kościołkiem. Na początku XVI w. kościół paraf. , p. w. św. Bartłomieja, patronatu częściowej szlachty, jest zbudowany z bali i dość bogato zaopatrzony w aparaty. Z i ksiąg są dwa mszały drukowane, trzeci pisany, dwa graduały i antyfonarz z nutami, trzy psałterze, agenda gnieźnieńska. Uposażenie plebana stanowią dwa łany roli z łąkami, meszne w ilości 11 miar żyta i tyleż owsa i 25 groszy w ogole od mieszczan nieuprawiających roli. W r. 1563 płaci miasto szosu 9 fl 18 gr. Wieluń 128, Pajęczno 14 fl. 12 gr. , jest więc ubogą i nieludną osadą. W r. 1556 dziedzic W. Jan Tomicki, kaszt. gniezn. , oddał kościół paraf. z dochodami braciom czeskim. Wtedy to przebywał tu Maciej Rybiński Ryba, głośny tłumacz Psałterza i poeta religijny. Synowa Tomickiego, z domu Konopacka, kasztelanka chełmińska, żona Piotra, kaszt. nakielskiego, wróciła kościół katolikom około 1596 r. W drugiej polowie XVII w. zgorzał zarówno kościół klasztorny jak i parafialny w r. 1696. Ten ostatni odbudowany z drzewa przez plebana Turkiewicza, został konsekrowany r. 1730. Miał dwie kaplice i 10 ołtarzy. Spłonął r. 1806 i nie został odtąd odbudowany. Na jego miejscu stanęła murowana kapliczka. Kościół klasztorny, wzniesiony z muru przez prowincyała zakonu Jaroszewskiego r. 1676, o dwu wieżach, z klasztorem, był konsekrowany przez Stefana Wydźgę, arcyb. gnieźn. Posiadał on 9 ołtarzy i w presbiteryum drewniano figury fundatorów Wierusza i Jaroszewskiego. Odnowiony w r. 1868, uległ wraz z miastem pożarowi w r. 1878. W r. 1880 został odbudowany i służy dotąd za kościół parafialny. Klasztor po zamknięciu w r. 1869 obroconym został na plebanią. W klasztorze tym zmarł 20 marca 1673 r. ks. Augustyn Kordecki ob. Kłosy t. XXVIII, 51. Istniał jeszcze w W. kościołek spitalny, p. w. św. Jana Ewang. , odbudowany z drzewa r. 1714, dziś niema po nim śladu. Kaplica św. Rocha i Rozalii, wystawiona na wzgórzu podczas morowego powietrza r. 1720, stanowi dziś filią kościoła w Olszowie dek. kępiński. Kaplica św. Mikołaja w mieście, uposażona przez Piotra Tomickiego, obecnie nie istnieje. Parafia dawniejsza w 1819 r. uległa rozdziałowi. Prócz W. jedna tyłko wieś Chobanin została przy parafii, inne wsi wcielono do par. Olszowa, w pow. ostrzeszowskim Łaski, Lib. Ben. , II, 146 148, przypiski. Po za miastem, na wzgórzu otoczonem fosą, stoi okolony topolami zamek; w obecnej postaci wzniesiony na początku obecnego wieku przez hr. Malzhanna. Naprzeciw niego wznoszą się budowle komory. Ulica brukowana prowadzi ztąd do osady samej, mającej obszerny rynek. Osada sama stanowi odrębną gminę. W. par. , dek. wieluński, 2189 dusz. Dobra W. składały się w r. 1868 z fol. Chobanin i Górka Wieruszowska, rozl. mr. 1795. W latach późniejszych zostały rozparcelowane i pozostał się tylko fol. Górka Wieruszowska, rozl. mr. 446. Wś Chobanin os. 52, mr. 340; os. Wieruszów os. 256, mr. 1765. Br. Ch. Wleruszyce, 1306 r. Wierusice, u Długosza L. B. , I, 125 Wyerussyce, wś, pow. bocheński, par. rz. kat. w Łapanowic odl. 2, 2 klm. . Wieś leży w zagięciu Stradomki dopł. Baby i przy gościńcu łączącym Wieliczkę z Limanową. Położenie wyniosłe, podgórskie, lesiste. Liczy wraz z obszarem dwor. Tyt. Meysnera 29 dm. i 160 mk. , 153 rz. kat. i 7 izr. Pos. więk. ma młyn wodny i tartak, 245 mr. roli, 12 mr. łąk, 1 mr. 200 sąż. ogr. , 11 mr. pastw. , 36 mr. lasu, 18 mr. nieuż, i 1 mr. 1210 sąż. parcel budowl; pos. mn. 48 mr. roli, 9 mr. łąk, 11 mr. pastw. i 3 mr. lasu. R. 1306 Władysław Łokietek nadal

Wieruszów

Wieruszów