Gerwazemu, augustyanowi Rubrycella z r. 1873. Pierwotne kolegium drewniane wybudował rektor kś. Hipolit Poradowski, lecz ono jeszcze przy nim, podczas drugiej wojny szwedzkiej, spłonęło. Nowy gmach z cegły, umyślnie zasunięty w dziedziniec, powstał w r. 1740 z ofiar publicznych. Mieściły się tu szkoły wydziałowe, w których pod kierunkiem pijarów pobierało naukę setki młodzieży. Między innemi tu się uczył J. Lompa, głośny szerzyciel oświaty i budziciel życia na Szląsku. Później mieściła się tu szkoła obwodowa a następnie powiatowa 5klas. Obecnie mieści się tu szkółka elementarna. Szkoła obwodowa wydawała w latach 1834 1840 corocznie Akta uroczyste kończącego się roku szkolnego. Szpital, p. w. św. Ducha, oddawna istniał w W. Według słów konstytucyi z r. 1609 gdy bez brakowania person każdego przyjmuje, dla dostateczniejszego wychowania ubogich młynek extra moenia infossata civitatis Vielunensis będący, y z jego gruntem, wiecznemi czasy darujemy Vol. leg. , II, 1674. Na miejscu dawnego wystawiony nowy z cegły w r. 1840, staraniem ówczesnego naczelnika powiatu Fryderyka Aug. Goleńskiego, oraz kś. Szymona Dulskiego, dziekana i proboszcza wieluńskiego. Dźwignięty według planu budowniczego Feliksa Kozubowskiego, p, w. Wszyst. Świętych, posiada 12 pokoików dla chorych i kaplicę. Do uposażenia jego wpłynęły fundusze starego szpitala oraz przytułku dla starców, z warunkiem, aby utrzymywał za to 8 chorych mieszczan wieluńskich i tyluż niedołężnych starców umowa z magistr. 25 lut. 1848 r. . Dochód roczny. w r. 1853 dochodził do 3520 rs. , remanent 1800 rs. Urządzenie szpitala tego, tak wewnętrzne jako teź i zewnętrzne, stawia go na czele innnych tego rodzaju zakładów gubernii Rubrycella r. 1880. Rodem z W. był Hieronim, tłumacz, którego Ecclesiastes, wydane r. 1522, należy do najdawniejszych druków polskich, oraz Michał z Wielunia, maź uczony, zmarły na wyspie Rodos r. 1487 Wiszniewski, Liter. , III, 331. W r. 1879 Ottokar Wolle, geometra, wydał w Warszawie Kaliszu dwa plany Wielunia pierwszy z r. 1799, wykonany przez Grappowa, drugi z 1823 r. Bergmana. Por. Tyg. Illustr. z r. 1861, t. III, str. 11 Ratusz w W. i Kłosy t. XI, 262. Powiat wieluński gub. kaliskiej utworzony został w r. 1867 z połowy dawnego powiatu t. n. druga połowa utworzyła powiat częstochowski i części dwu gmin dawnego pow. piotrkowskiego. W skład nowego powiatu weszło 512 wsi z dawnego powiatu wieluńskiego i 45 z dawnego piotrkowskiego. Z pozostałej połowy dawnego pow. wieluńskiego weszło 27 gndn z 306 wsiami w skład pow. częstochowskiego a z gminy z 27 wsiami do pow. noworadomskiego. Graniczy on od płd. z pow. częstochowskim, od wschodu z noworadomskim i łaskim, od pln. z częścią kaliskiego i sieradzkim, od zachodu zaś Prosna odgranicza obszar powiatu od pow. olesińskiego i kluczborskiego na Szląsku a dalej dotyka pow. ostrzeszowskiego. Obszar powiatu wynosi 38, 17 mil kwadr. Południową część powiatu stanowi część wyżyny małopolskiej krakowska jura. Wzniesienia dochodzą tu do 890 st. npm. Jaworzno. Dolina Prosny pod Praszką wznies. 604 st. , w pobliżu zaś we wsi Strojce jest 737. Dzietrzniki, między Praszką a Działoszynem, 714 st. Poziom obniża się w kierunku od płd. ku północy. Warstwy jury nikną pod pokładami napływowemi. Wieluń leży śród kotliny bagnistej, pokrytej poprzednio lasami a stanowiącej zapewne kiedyś wielkie jezioro, rozległe do 20 wiorst w kierunku od zach. ku wschodowi a 3 do 5 w. od płd. ku płn. Wody tego obszaru uprowadza do Prosny strumień płynący od Parcic a do Warty rzeczka Oleśnica. Część wschodnia, przylegająca do praw. brzegu Warty, przeważnie piaszczysta i pagórkowata, w okolicach wsi Bobrowniki wystające skały, zapowiadają wystąpienie wapienia jurajskiego w zach. części powiatu. Działoszyn i Ossyaków są głównemi punktami tych okolic, pokrytych niegdyś lasami. Druga połowa, zachodnia, naokoło Wielunia, oraz szerokim pasem ciągnąca się ku granicy pruskiej, posiada ziemie rodzajne, w znacznej części pszenne i pod uprawę buraków zdatne. Samo miasto W. oraz przyległe wsi, leżą na rozległych i głębokich pokładach białej Jury, obfitującej w ammonity. Produkcya wapienia w W. i Działoszynie wynosi zaledwie sumę rs. 2000 rocznie. Nadto przypuszczalny tu jest także węgiel kamienny, częściowe nawet poszukiwania w tym względzie w r. 1889 w majątku Dąbrowa pod Wieluniem robione, wykazały istnienie żył węglowych. Torfu dobywają do 5000 sążni rocznie. Okolice znowu pograniczne, około Rudnik, Juljampola, Strońska i Praszki spoczywają na pokładach rudy żelaznej, dość w metal zasobnej; eksploatacya takowej odbywa się nawet częściowo na sprzedaż zagraniczną, lecz dla braku środków nie może być dotąd należycie wyzyskaną. Na obszarze gm. Praszka wydobyto r. 1892 pudów 65490 rudy, którą wywieziono do Prus. Obszar powiatu, we wschodniej części, z płd. na płn. przecina rz. Warta na przestrzeni około 74 w. Po niej na wiosnę i w jesieni spławia się do Prus drzewo budulcowe, pokłady dla dróg żelaznych i klepki dębowe. Prosna, stanowiąca granicę zachodnią, jest długa około 85 w. , lecz niespławna. Obszar leśny w powiecie jest dość znaczny. W r. 1880 było 26015 mr. lasów prywatnych nieurządzonych, 38739 mr. prywat. urządzonych, 3891 mr. zasianych po wycięciu,

Wieluń