gzemsach i filarach 10 rozmaitych herbów dobrodziejów kościoła. Znak legii honorowej Joanny Żubr, kobiety, która służąc w wojsku, przy oblężeniu Smoleńska w r. 1812 otrzymała takowy. W skarbcu cenne aparaty kościelne oraz dwa kielichy jeden współczesny erekcyi kościoła, drugi dar Kazimierza W. Dzban miedziany piękny, przechowuje się od 1713 r. Jako osobliwość pokazują; ząb wielkoluda mamuta i dyby, w które zakuwano przestępców, w kaplicy św. Anny, a na zewnętrznej ścianie kunę, gdzie stawiano pod pręgierzem za wykroczenia kościelne. Dzwonów jest trzy, przelane po pożarze. Dawniej istniały bractwa św. Trójcy i św. Jana Nepom. , dziś pozostało tylko bractwo różańcowe, założone w r. 1629 przez Jana Wężyka, arcyb. gnieź. Do tego bractwa przyłączone zostało bractwo Misericordiae do wspomagania biednych, a to z rozporządzenia prymasa M. Poniatowskiego. Reszta dawnego dworu arcybiskupiego przerobioną; została w r. 1844 na dom plebana. Na dawnym cmentarzu grzebalnym stoi kościołek św. Barbary, murowany w obecnym wieku, na miejscu modrzewiowego, którego erekcya nie znana. W wielkim ołtarzu obecny proboszcz odkrył szczątki starożytnego tryptyku, malowania którego noszą cechy stylu szkoły bizantyńskiej. Do probostwa należą jeszcze dwie filie w Dąbrowie i Gaszynie Rubrycella z r. 1878. Kościół augustyanów, najstarszy w W. , bo założeniem swoim wyprzedzający farę, łączy się z najstarszym klasztorem augustyanów w Polsce. Założony przez ks. Władysława Plwacza w 1217 r. , p. w. Bożego Ciała, spalony w r. 1335, w 1350 przez Kazimierza W. odbudowanym zostal. R. 1457 Janusz, ks. oświecimski, spalił go a zakonników wyciął, tak, że przez lat 40 nie mógł klasztor podnieść się z ruiny. Odbudowany, płonie powtórnie w 1631 r. Król Jan III w r. 1677 zatwierdza wszystkie jego przywileje Vol. leg. , V, 487. Po ostatnim pożarze w r. 1858 podniósł się staraniem ks. Leona Opońskiego. Nad wielkim ołtarzem znajduje się głowa jelenia, mająca monstrancyą pomiędzy rogami. Uposażenie jego stanowiła wieś Kopydłówek. Klasztor augustyanów, ostatni w Królestwie, zamknięty został w kw. 1893 r. za przeora Gierwazego Bieleckiego. Pomimo starości, budynek klasztorny dobrze się trzyma. Przy kościele było ośm kaplic, po 4 z każdego boku. Z nich kaplica św. Walentego, fundowana przez Marcina i Bieniasza Walichnowskich, gdy od starości chyliła się do upadku, odnowiona została w r. 1628 przez Mikołaja Szoffa ze Skomlina, którego grobowiec w niej się znaiduje. Dwa bractwa były przy kościele 1 św. Anny, zaprowadzone w 1617 przez przeora kś. Stan. Starczewskiego; 2 Pocieszenia N. M. Panny, w kaplicy t. n. założone w r. 1685 przez małżonków Piotrowskich Rubrycella, 1881 r. ; Fam. rel. moral. , II, 97; Tyg. Illustr. , II, 60, Kościół i klasztor paulinów obecnie pp. bernardynek wybudowany został na przedmieściu z cegły w 1393 r. przez Władysława Jagiełłę, p. w. św. Mikołaja, i oddany zakonnikom św. Pawła. Zrujnowany przez czas, w r. 1818 oddany został pp. bernardynkom. Obecnie kościół ten ma 17 ołtarzy i 8 odpustów Rubrycel. 1881 r. ; Tyg. Illustr. , II, 60. Kościół i klasztor bernardynek obecnie ewan. augsb. założyła 5 paź. 1612 r. Anna ze Sroczyckich, wdowa po Aleksandrze Koniecpolskim, wdzie sieradzkim, uposażywszy go dwoma częściami wsi Kowale, wsią Ganą i folw. Zawisna i Długie. W r. 1613 przysłano tu 5 zakonnie z Warszawy; pierwszą przełożoną była Klara Czyszkowska; liczba ich z czasem wzrosła do 40. Gdy budowa ukończoną została 1615 r. , nastąpiło ich wprowadzenie, a w r. 1616 d. 14 paź. konsekracya, p. w. św. Franciszka, dokonana przez Ottona Schenkinga, biskupa wendeńskiego. Tegoż roku Zygmunt III fundacyą tą zatwierdził. Gdy wojna szwedzka w 1656 zrujnowała kościół, a dobra zniszczyła, Jan Kazimierz w 1667 uwolnił je od stacyi żołnierskich Vol. leg. , IV, 963, Zaraza w latach 1707 i 1711, głód w 1736, pożar w 1791, oto Męski, które wraz z miastem nawiedzają klasztor. W r. 1819 przeprowadzono zakonnice do klasztoru popaulińskiego, a kościół ich oddano luteranom. W zabudowaniach klasztornych do r. 1867 były koszary, poczem sprzedane, dziś stanowią prywatne mieszkania Rubrycella r. 1881. Kościół reformatów, zbudowany z kamienia p. w. Zwiastowania N. M. Panny i św. Franciszka w r. 1629 przez Marcina Wierusz Kowalskiego, a zakonnicy sprowadzeni z Warszawy. Pierwotna budowla dla niedogodności miejsca zaniechaną została, dopiero po wybraniu odpowiedniego placu, za współudziałem Kowalskiego, oraz sław. Pawła Niroda i kś. Franciszka Fraxtina, kościół i klasztor ostatecznie ukończone zostały w 1634 r. Wewnątrz ozdobił kościół malowaniami al fresco, przedstaw. Zwiastowanie N. M. Panny, gwardyan Gabryel Rujniewicz. W nowicyacie tutejszym odbywały się niegdyś Studya filozoficzne i teologiczne. Skasowany w 1864 r. Rubrycella z 1873 r. . Kościół pijarski, założony w r. 1684 staraniem rodzin Bolkowskich i Niemojewskich, plac zaś dał Andrzej Wierusz Walknowski. Gdy jednak w r. 1691 Wojciech z Urbanie Urbański, kaszt. wieluński, z małżonką Katarzyną z Niezabitowskich, na dobrach swoich zapisali sumę 20000 złp. , im zaszczyt fundacyi przyznano. Zgorzał dnia 3 września 1795 r. , odbudowany staraniem kś. Bogusława Barskiego, pijara, w 1801 ozdobiony freskami przez Roberta Stankiewicza. Po pożarze 1868 r. odnowę swoją zawdzięcza kś.

Wieluń