sejmowa z 1673 r. , jako wynagrodzenie tak wielkich kosztów, przeznaczoną mu sumę 10000 złp. zabezpieczyła na rzeczonem starostwie Vol. leg. , V, 119. Stan miasta nie polepszył się jednak, widziemy to z opisu jaki pozostawił w pamiętnikach współczesny PoczobutOdlanicki. To miasto w polach równych i pięknych położone, samo murowane i murem otoczone, lubo bardzo zrujnowane przez Szwedów, jednak ma w sobie kościołów murowanych i klasztorów pięć str. 167. Ostateczny kres rozwojowi miasta położyło dwukrotne morowe powietrze 1707 11, kiedy do 2000 ludzi wymarło, oraz pożar w r. 1791. Ze zgliszczów, w jaki obrócił miasto pożar w 1858 r. , powstało nanowo do życia. Bogata w wydarzenia przeszłość zostawiła tu sporo zabytków. Na fundamentach dawnego zamku, obecnie stoi okazały dom dziś własność prywatna. Z murów okalających miasto gdzie niegdzie pozostały ślady i przechowała się brama Krakowska z wysoką; wieżą, do dziś dochowana. Czworograniasta u dołu, a od góry ośmioboczna, płaskawą kopuła zakończona, zbudowana była z cegły czerwonej na wapno, bez tynku. Przy nowem urządzaniu miasta oddzielono ja od muru, otynkowano i przybudowano do niej ratusz, i tak obecnie się przedstawia. Szkoda tylko, że zamurowano samo wejście bramowe, dając w jego miejscu drzwi małe i do całości nieodpowiednie Tyg. Illustr. , III, 61 r. z rysun. . Zegar na wieży fundował w r. 1893 p. Józef Zyguś, burmistrz i obywatel wieluński. W archiwum magistratu znajdują się wszystkie przywileje miejskie od 1367 do 1745, wpisane w jednę księgę. Oryginały przywilejów w czasie sejmu czteroletniego komisyi miast przedstawione, już więcej do archiwum nie wróciły. Starożytna pieczęć miejska, z XV lub XVI w. , na srebrze wyrznięta, dotąd w magistracie jest przechowana. Kościół farny, dawna kolegiata, budowla z kamienia wapiennego murowana, z wyniosła wieżą w kształcie baszty i o trzech sklepionych nawach, po kilkakroć odnawiana, zatraciła pierwotne cechy. W braku świadectw trudno oznaczyć czas budowy; zewnętrzne mury pozwalają odnieść założenie do końca XIII w. , sklepienia wszakże o jeden wiek są późniejsze. W początku XV w. 1413 20 przeniesioną; tu została kolegiata z kościoła we wsi Ruda, przez Mikołaja Trąbę, arcyb. gniezn. , i odtąd przyjęła tytuł Nawiedzenia N. M. Panny. Arcybiskup ten fundował pierwsza kanonią z prebendą, uposażywszy ją. w r. 1413 dziesięcinami stołu arcyb. z dóbr wieluńskich. W jego ślady wstępując arcyb. Wojciech Jastrzębiec nadał dziesięcinami stołu arcyb. nową kanonię, na którą, dnia 23 kwiet. 1433 r. powołał Marcina, plebana z Rudy Korytkowski, Arcyb. gn. , II, 16, 125. Do liczby dobrodziejów, którzy zbogacali uposażenie kolegiaty, należał i Jan Długosz, historyk piszący się z pobliskiego Niedzielska, składając w 1455 r. fundusz na wystawienie ołtarza Akta kapit. krak. fasc, 23. Archiwum kolegiaty wraz z kosztownościami i aparatami kościelnemi spłonęło w pożarze jaki nawiedził miasto w 1644 r. , ocalały jedynie 2 przywileje Zygmunta III z r. 1598, nadający na wieczne czasy wikaryuszom kolegiaty młyn stojący tuż przy murach miejskich istnieje on dotąd na strudze obok ratusza; drugi, z podpisem Michała Korybuta z r. 1673, uposaża dziesięciną, snopową, tychże wikaryuszów we wsi Bogumiłów. Akta metryczne sięgają 1600 r. Z wizyt arcybiskupich dowiadujemy się, że przy kolegiacie fundowane były 3 prelatury prepozytura, dziekania i kustodya, 4 kanoników, kolegium wikaryuszów 8 kapłanów i mansyonarzy 6eiu, uposażonych przez Jana Zarembę, kaszt. kaliskiego. W r. 1766 wszystkich kapłanów przy kolegiacie było pięciu. Według Łaskiego Lib. Ben. kolegiata należała do bogatszych kościołów; w jej skarbcu naliczono w r. 1521 do 20 drogocennych kielichów. Mikołaj Dzierzgowski, arcyb. , w r. 1555 ustąpił kapitule metropolitalnej na własność wieczystą, rozległe dobra stołowe klucza wieluńskiego; składały się one z 7 folwarków i 16 wsi, przynosząc czynszu 582 złp. i zboża kilkaset ćwierci. Nadto ustąpił dwór murowany czyli rezydeneyę swoją, w Wieluniu, z ogrodami do niej należącemi, wymówiwszy sobie tylko prawo patronatu w kolegiacie wieluńskiej Korytk. , 1. c, III, 185 190. Odbudowaną po pożarze kolegiatę konsekrował d. 18 kwiet. 1644 Jan Romiszowski, infułat łaski. Zniesioną, ona została w r. 1824 przez arcyb. Raczyńskiego, a kościół zamieniony na parafialny. Pierwszym proboszczem był kś. Szymon Dulski t 1839 r. . Parafię składają, miasto Wieluń oraz wsi Dąbrowa, Gaszyn i Niedzielisko; parafian liczą, obecnie 5842 męż. 3146, kob. 2696. Kościół posiada 3 kaplice 1 Chabielskich w przysionku, p. w. M. B. Bolesnej, z 1629 r. ; 2 Olszewskich, p. w. św. Krzyża, z r. 1681; 3 Radoszewskich, z obraUkrzyż. Chrystusa, uposażoną, w r. 1643 przez Grzegorza Radoszewskiego. Ołtarzów 8, z nich najpiękniejszym jest kamienny św. Trójcy, w stylu rococo, równocześnie z kościołem poświęcony. Z grobowców najstarszy na zewnątrz kościoła z r. 1580, pod względem zaś sztuki przodują dwa kamienne grobowce BoksówRado szewskich, w stylu odrodzenia. Ciekawym jest obraz Scamarellego z XV w. Chrystus w grobie, pochodzący z galeryi drezdeńskiej, dar p. Goleńskiej. Ambona z XVI w. opis kś. Godorowskiego w Tygodniu Piotrk. z r. 1891. Chrzcielnica z marmuru czarnego z 1630 r. Do 20 sztuk miedzianych ośmiokątnych klepsydr z portretami mieszczan wieluńskich XVII i XVIII w. Starożytne stalle kanonickie i stalle pod chórem dla syndyków kościelnych Vitrici. Na

Wieluń