arcybiskupem ryskim i biskupem dorpackim, oraz ich komturami, zerwany przez w. mistrza. We dwa lata potem zjechały się tu te same oso by, ale układy skończyły się znowu na niczem. Na trzeciem zjeździe, odbytym tu d. 8 września 1420 r. przez Witolda i Krzyżaków, ci ostatni wyłudzili rozejm kilkomiesięczny. Na czwartym tutejszym zjeździe, odbytym 1423 r. w maju, w dzień Wniebowzięcia Pańskiego, wysłani przez Jagiełłę panowie rady koronnej spólnie z Witol dem ułożyli się z w. mistrzem Rusdorfem o ostateczne rozgraniczenie Prus od Żmujdzi. Dal sza historya miasta mniej jest znana. Parafia należy do liczby najdawniejszych, fundowanych przez Jagiełłę i Witolda zaraz po zaprowadzeniu wiary. Później Bona i Władysław IV tak po większyli jej fundusze, że probostwo tutejsze stało się jednem z najbogatszych na Żmujdzi. Kościoł długo jednak był szczupły, dopiero Al brycht Stanisław Radziwiłł, kanclerz w. fit. , ssta wieloński 1656 r. , własnym kosztem odnowił i powiększył świątynię. W 1772 r. Mi kołaj Byk, stolnik inflancki, fundował tu ber nardynów, którzy się później ztąd wynieśli. W 1500 r. w. ks. litew. Aleksander nadał W. pra wo magdeburskie, co potwierdzili Zygmunt I 1507 r. a Stefan Batory w 1580 r. Stanisław August na mocy prawa sejmowego o miastach, przywilejem l4 lutego 1792 r. , uznał W. za mia sto Rzpltej. Herb miasta przedstawiał karpia z wilczemi zębami, w polu niebieskiem. W. było głównem miastem powiatu czyli włości, która podług popisu szlachty z 1528 r. stawiała 242 konie, licząc po jednym koniu z ośmiu włók. Chorążym powiatu był wówczas Michno Rustejkowicz. Starostwo istniało tu już w 1502 r. , pod którym metr. litew. wymienia kn. Juria Aleksandrowicza Holszańskiego jako sstę wieloń skiego. Następnie trzymali tę dzierżawę Jerzy Radziwiłł 1507 8, Iwan Andrejewicz 1509, 1554, Jan Szymkowicz 1558, Mikołaj Dorohostajski 1566 1593. Podług spisów podskar bińskich z 1569 r. W. była zaliczoną do dóbr stołu królewskiego. Jako sstwo obejmowało mta W. i Bejsagołę i bardzo rozlegle przyległości nad Niemnem i między Kiejdanami i Szawlami. I W 1771 r. sstwo wielońskie posiadała ks. Po niatowska, gienerałowa wojsk austr. , z opłatą 18628 złp. 6 gr. kwarty. Na sejmie z 17735 r. Stany Rzpltej zatwierdziły przez oddzielną konstytucyę cesyę dożywocia gienerałowej na rzecz syna ks. Józefa, ówczesnego sstę żyżmorskiego, pod warunkami w prawie wyłuszczonemi. Na stępnie wyznaczono oddzielną komisyę dla ści słego określenia granie tego sstwa. 2. W. , zaśc, pow. kowieński, w 1 okr. poL, o 18 w. od Kowna. J. Krz. Wielona al. Filona, w dok. Welone, Fylon, niem. Willuhnen, wś, pow. niborski, st. pocz. Nibork Neidenburg. Założycielem wsi był podobno Stefan z Trumiej al. Trąbek, wspominany w dok. Szymanowa z r. 1356. Kiersztan z W. traci r. 1412 przy napadzie Polaków 3 konie, co poświadczają Jurga i Jan z W. Wielki komtur Wilhelm v. Eisenburg odnawia r. 1498 w Niborku list nadawczy dla wsi, osadzonej na 10 włókach na prawie chełm. R. 1600 mieszkają tu sami Polacy Kętrzyń. , O ludn. poL, 335. Wielonek al. Wielim, wś, pow. szamotulski, par. Ostrorog. W 1840 r. miała 22 dm. , 200 mk. Wymieniona już w dok. z r. 1391. Wieloniszki, wś, pow. poniewieski, w 4 okr. poL, o 38 w. od Poniewieża. Wielony, łotew. Witani, mko nad rz. Maltą, pow. rzeżycki, w 2 okr. poL, gm. Wielony, o 28 w. od Rzeżycy a 352 w. od Witebska odległe, ma 557 mk. 249 męż. , 808 kob. , kościół paraf. katol. , zarząd okr. poL i gminy, szkołę ludową od 1863 r. , fabrykę skór. Poprzednio była tu fabryka płótna, produkująca około 1860 r. za 100000 rs. rocznie, oraz fabryka cygar; piękny park nad Maltą. Kościół katol. paraf. , p. w. św. Michała Archanioła, erygował w 1753 r. Michał Ryk, surrogator ks. inflanckiego, i osadził przy nim bernardynów do 1830 r. , których opatrzył znacznemi annuatami i folw. Jurenie, wkładając na nich obowiązek obsługiwania licznych pa rafii, należących wówczas do Ryków. Jest to okazała świątynia, ozdobiona dwoma trzypiętrowemi wieżami i mieszcząca 9 ołtarzy. W obszer nych podziemiach kościelnych znajdują się gro by Ryków Drycańskich. Parafia kat. W. dekana tu rzeżyckonadłubańskiego, 5260 wiernych. Gmina, położona w środkowej części powiatu, otoczona gm. Warklany, Byków, Drycany, Sakstygal, Uzulmujża i Golany, obejmuje 29 miej scowości, mających 277 chat włośc. obok 164 dm. należących do innych stanów, 4458 mk. włościan, uwłaszczonych na 4097 dzies. Dobra W. składają się z mka W. , wsi Wielony łotew. Wilanmujża i Radopol łotew. Radapols, obej mują 1895 dzies. ziemi dworskiej i należą do spadkobierców Stanisława Janowskiego. Dobra wielońskie od 1495 r. nadane były na prawie lennem jure feudi Janowi de Loe. W 1507 r. na takimże prawie za konsensem mistrza prowinc. Waltera de Plattenberg przeszły do rodu de Overlacker. Po wygnaniu w 1603 r. Eusta chego de Overlacker za zdradę kraju, Zygmunt III dobra po nim oddał Tomaszowi Dombrowie, który prawa swe wnet odstąpił Wawrzyńcowi de Offenberg. W r. 1725 Jerzy de Offenberg ustępuje W. Michałowi Bykowi. W 1839 r. Katarzyna Rykówna i Marya z Byków Manteufflowa sprzedały tę majętność Karolowi Manteufflowi, ten zaś około 1840 r. Loewisowi of Menar, od którego w 1842 r. nabywa Wincenty Janowski. J. Krz. Wielopol, dobra, pow. wiłkomierski, w 1 okr. pol. , gm. Pogiry, o 32 w. od Wiłkomierza. Wielona Wielona Wielonek Wieloniszki Wielony Wielopol