Szląska, do którego należeć też będzie pas na prawym brzegu Baryczy, wchodzący pierwotnie w skład dyecezyi poznańskiej. Dalszą część zachod. obszaru W. , po obu brzegach Noteci, należącą, do dyecezyi poznańskiej, przywłaszczać będą stopniowo margrabowie i wcielać do dyecezyi kamieńskiej. Zabór ten ułatwiać będzie słabe zaludnienie tych ukrain, a utrwalać system rozdawania wielkich kawałów ziemi szlachcie niemieckiej, która za sobą będzie ściągać tłumy krewnych i kolonistów. Jestto system ten sam, jaki królowie polscy stosować będą od XV w. na płd. wschodnich obszarach swego państwa, ułatwiając przez to napływ Niemców do zachodnich części. Zachodniopółnocny pas pograniczny, po obu brzegach Odry, w okolicy grodu Kiniec Chinez, po obu brzegach Warty, w pobliżu jej ujścia ziemie kościerzyńska i po praw. brzegu Noteci w pobliżu ujścia, po Drawę i Płocicę, należący pod względem kościelnym w części zachod. do dyecezyi lubuskiej, a w północnej do poznańskiej, stanowił terytoryum sporne, do których rościli sobie prawo zarówno książęta wielkopolscy jak pomorscy. Ponieważ nie przeprowadzono tu zapewne ścisłej linii granicznej, a żadna ze stron współzawodniczących nie nabyła praw do władania przez pracę włożoną w tę ziemię, założone na niej liczniejsze osady, przeto zmienne koleje powodzeń wojennych decydują o zmieniających się ciągle granicach. Śród tych zapasów książęta współzawodniczący sami przygotowują przyszłe rządy niemieckie na tym obszarze, fundując i uposażając liczne klasztory i czyniąc tu nadania zakonom rycerskim Templaryuszom i Kawalerom św. Jana. Margrafowie brandenburscy, uzyskawszy zwierzchnictwo lenne nad całem Pomorzem, nabywają między innemi od Templaryuszów nadane im przez Władysława Odonicza ziemie kościerzyńską i kiniecką, następnie przez małżeństwo między Konradem, synem margrafa Ottona III, a Konstancyą, córką po zmarłym Przemysławie I, otrzymają w posagu za nią ziemię santocką i sam gród Santok, wedle Gallusa regni custodia et clavis. Ożywiona kolonizacya, oparta na rozdawnictwie znacznych obszarów szlachcie niemieckiej, utrwalać będzie zdobycze margrafów. Taki np. ród Wedlów otrzyma po nad Drawą obszar wynoszący do 90 mil kwadr. Wedelskie, Wedelland. Dopiero Kazimierz W. na szczycie swej potęgi zawrze z margrafami w Poznaniu r, 1364 układ wracający Polsce obszar między rzekami Drawą, Notecią i Chudą, wraz z Czaplinkiem i Drachimem późniejszy pow. wałecki. Zastawienie Nowej Marchii przez Zygmunta Luksemburczyka w r. 1400 Krzyżakom, a następnie jej sprzedaż r. 1429, sprowadziły sąsiedztwo Zakonu. Odkupienie Marchii przez elektora Fryderyka II r. 1454 ustaliło ostatecznie granice Polski od tej strony. W dalszym ciągu na granicy półn. , na lew. brzegu rz. Chudy, leżała tak zw. Kraina, pierwotnie obszar oddzielający ziemię Polan od Pomorza, lecz od początku XIII w. włączony do Wielkopolski. Rzeczka Plitwica stanowiła przeważną część wschodniej granicy Krainy do Pomorza ziemi wyszogródzkiej. Dalej, nieco wyżej Nakła, granica Krainy dotykała Noteci, która następnie oddzielała W. od Kujaw, na przestrzeni aż do jeziora Trląg, od którego począwszy tworzy granicę rzeka Kwieciszowica i strugi łączące grupy jezior z okolic Pakości i Ostrowitego. Gopło, ze starożytną Kruszwicą, leży śród Kujaw, poza obrębem właściwej Wielkopolski. Od jezior ostrowickich granica W. wybiega znacznie dalej ku wschodowi, ogarniając obszar praw, brzegu Warty po koryto Rgilówki, zwany niegdyś ziemią zbarską Zhar gród, targowisko w XIII w. istniejące, potem znikło. Od miejsca gdzie Warta zmienia swój bieg północny na zachodni powyżej Kola, granica biegnie w niewielkiem oddaleniu od lewego brzegu tej rzeki aż do zetknięcia się z Prosną powyżej Dzierzkowic. Zagarnia ta linia w obręb W. mały klin ziemi sieradzkiej i znaczną część ziemi wieluńskiej rudzkiej, od miejsca, w którym Prosna przestaje tworzyć granicę tej ziemi od Szląska i wchodzi na jej obszar. Część ta włączona do W. , należała przez obszar na lew. brzegu Prosny do dyecezyi wrocławskiej, a na prawym, wraz z całą ziemią wieluńską, do gnieźnieńskiej. Granicę południową od Szląska stanowiła Barycz aż do złączenia się z Odrą a następnie Odra. Książęta szląscy usiłowali przełamać tę granicę i opanować ziemię wschowską, która dwukrotnie w ich ręce przechodziła, póki Kazimierz W. w r. 1343 nieodebrał jej ostatecznie. Prócz tego w czasach przedhistorycznych przeszły pod zwierzchnictwo Polan ziemie przez nich owładnięte i przez nich w części skolonizowane i zorganizowane, jak Kujawy, Dobrzyń, Łęczyca, Sieradz, Wieluń Ruda. Wielkie puszcze nad Pilicą, Bzurą i Wisłą między ujściami obu powyższych rzek, wreszcie zawiślańskie Mazowsze Płock, Łomża, Pułtusk, mniej ścisłemi połączone były węzłami z państwem Polan. Odległość wielka, brak komunikacyi, trudność nadzoru nad nieliczną ludnością wielkich puszcz, niedozwalały rozwinąć tam należytej organizacyi politycznej, a następnie kościelnej. Przez długi czas zarząd polityczny czy kościelny były więcej nominalnemi, niż rzeczywistemi. Powstanie pod wodzą Masława 1046 świadczy, jak luźne węzły łączyły Mazowsze z państwem Polan a znowu wybór Płocka na miejsce rezydencyi przez Władysława Hermana wskazuje, iż wzmagające się zaludnienie i potrzeba ujęcia w karby organizacyi państwowej nowych obszarów, wymagały odpowiedniego przesunięcia centru władzy. Granice W. od płn. wschodu, wscho

Wielkopolska