lklas. Za czasów Rzpltej należała wś do dóbr kor. dzierżawy janowskiej. W dok. z r. 1442 wspo mniane jest uroczysko Wielopole, na którem później powstała wieś Liske, A. G. Z. , t. II, str. 113. Wr. 1485 wspominają już dokumenta wś Wielkopole 1. e. t. III, str. 247; t. IV, str. 210. W r. 1578 rozstrzyga Stefan Batory spór o granice wsi Porzecza, dzierżawy Jana z Sienna, z Wielopolem i innemi wsiami królew skiemi Arch. kraj. we Lwowie, C, s. 337, str. 1313. W Warszawic dnia 3 stycznia 1621 r. nadaje Zygmunt III prawo dożywocia do wsi Po rzecza, Wielkopols i innych Jakubowi Trzciń skiemu 1. c. C. s. , 374, str. 97. Dnia 9 grudnia 1627 r. pozwala Zygmunt III Jerzemu Rzeczyc kiemu, staroście urzędowskiemu, by prawa swe dożywotnie do wsi Porzecze, Wielkopole i in nych ustąpił na rzecz Aleksandra z Bachorzec Stadnickiego 1. c, t. 379, str. 696. W lu stracyi z r. 1661 i 1662 Rkp. Ossol. , 2834, str. 106 czytamy W tej wsi bywało osiadłych na półłankach ludzi 40. Teraz ich tylko na ćwierciach 28. Czynszu płacą po gr. 9, facit zł. 8 gr. 12. Przedtem dawali kapłonów po 2, teraz, po Tatarszczyźnie, po kurze jednej, facit 1 zł. 12 gr. Jajec po 3 kopy, rachując po gr. 4. Zagrodników bywało 18; teraz ich 6. Czynszu płacą po gr. 6, facit 1 zł. 6 gr. Z karczmy da ją arendy zł. 15. Robić w tydzień z osiadłości od południa trzy dni z ćwierci powinien. Suma z tej wsi zł. 26 gr. 12. Folwark wsi Wielkopola i krescencya żyta kóp 310, jęczmienia kóp 70, grochu kóp 11, owsa kóp 250, siana stert 3, po sążni 8. Suma z tej wsi i z krescencya folwarkową zł. 402 gr. 20 den. 15. Na str. 109 czytamy W tej wsi tych czasów jest pod danych pociągłych 3; robią po 3 dni w tydzień od południa. Czynszu i podatków nie dają. Pie szy jest jeden; robie powinien dzień od południa. Popostwo puste. Folwark w tej wsi był, ale ten podczas tej wojny funditus spustoszał i nic na nim nie sieją. Na to przysiągł Dmytr, poddany z Wielkopola. Lu. Dz. Wielkopolska a Nazwa. Obszar zawarty między Notecią a Obrą zamieszkiwało od wieków plemię, które osiągnąwszy wyższy stopień kultury, na pasterstwie i rolnictwie opartej, przez wytrzebienie lasów na dość znacznej stosunkowo części swych ziem, nadało tym obszarom, w przeciwieństwie z leśnym wyłącznie pokryciem dalszych okolic, cechę krainy pól, od których i ludność otrzymała charakterystyczne miano Polan. Łacińskie formy Poloni, Polonia świadczą, iż w nazwie polskiej było a pochylone, ztąd mówiono Polany Polony. Nazwa Polska powstała zapewne później dopiero, jako skrócona forma, brzmiąca początkowo Polańska ziemia. Łacińska forma Polonia, istniejąca już w X w. w rocznikach niemieckich, czeskich j i polskich świadczy, iż nazwa Polska nie była jeszcze używaną. W miarę tego jak Polanie przez kolonizacyą i przy pomocy swej polityczno militarnej przewagi przyłączali do swego państwa dalsze obszary, które, przy małym zaludnieniu i niskim stopniu kultury życie leśne, nie miały nazwy, to odróżniano je za pomocą nazw centralnych grodów Sieradz, Kalisz, Łęczyca, Czersk, lub niekiedy nazywano od cech fizycznych obszaru, jak Kujawy. Możnaby przypuszczać, iż posuwanie kultury Polan, a więc postępy rolnictwa, nadające stopniowo i dalszym, od wschodu, obszarom charakter krainy pol, torowały drogę rozciąganiu nazwy Polska na coraz rozleglejsze terytorya. Choć książęta, jak to dotychczas panujący czynić zwykli, zachowują tradycyjnie w intytulacyach swych dawne formy, to w pojęciach ludzi, przy wspólności plemiennej i językowej jedności, pod wpływem wspólnie odbywanych wypraw wojennych, wytwarza się przeświadczenie o łączności politycznej i narodowej tych rozlicznych terytoryów. Pojawienie się w dokum. z XIII w. formy Major Polonia świadczy, iż musiała istnieć odpowiednia polska nazwa Wielkopolska zapewne Wielgāpolska, w której a pochylone przeszło dziś w o. Otóż powstanie tej nazwy dowodzi istnienia już i pojęcia i wyrazu Polska na oznaczenie całości narodowej i terytoryalnej, w której odróżniać zaczęto nazwą Wielkopolska z początku tylko część główną, najstarszą, a później znacznie nadano nazwę Małopolska południowowschodnim obszarom. Ciekawem świadectwem tych zmian w pojęciu i stosowaniu nazwy Polonia jest akt Władysława Odonicza z r. 1234, odróżniający terram que speciali nomine dicitur Polonia, t. j. pierwotną ziemię Polan pomiędzy Wartą a Notecią, od totius Polonie. Wreszcie w końcu aktu jest mowa o arcybiskupie i wszystkich biskupach polskich omniumque episcoporum Polonie. Akt spisany został praesentibus omnibus baronibus Cracovie, Slezie, Polonie et Sandomirie. Syn tegoż Władysława Odonicza, ks. Bolesław tytułuje się w akcie z r. 1257 dux Polonie Majoris a w statutach kościelnych, uchwalonych w tymże roku na synodzie łęczyckim, pod przewodnictwem arcyb. gnieźn. Fulcona Pełki, zalecono, aby wszyscy plebani i zarządzający kościołami per universam dyocesin Polanice gentis constituti, o ile mają przy kościołach szkoły urządzone za pozwoleniem biskupów, nie bral na kierowników tych szkół Niemców Theutonicam gentem, nieobeznanych z językiem polskim nisi sint Polonica lingua, ad auctores exponendos pueris et Latinum Polonice, informati. Mamy tu już dobitne zaznaczenie jedności narodowej, opartej na wspólności mowy i plemienia. Rozporządzenie to odnosiło się do wszystkich dyecezyi podległych władzy arcybiskupiej. b Granice. Ścisłe rozgraniczenie teryto

Wielkopolska

Wielkopolska