stejnów Hohenlohe, mają przeszło 960 włók, przeważnie w puszczach. Grunta lekkie, łąk obfitość. We wsi W. H. było w 1892 r. 271 wlośc. pł. męz. , 262 kobiet, gruntów niepodzielonych 8, podzielonych 35, pastwisk włościań skich 7 1 4 włóki. Obok W. H. leży wś Małe H. Wielkie Jeziory al. Wielkojeziory, fol. , pow. wyłkowyski, gm. Olwita, par. Wyłkowyszki odl. 4 w. , ma 9 dm. , 57 mk. W r. 1887 fol. Wiel kie Jeziory rozl. mr. 771 gr. or. i ogr. mr. 444, łąk mr. 76, past. mr. 144, lasu mr. 71, nieuż. mr. 28, obszar sporny mr. 8; bud. mur. 4, drew. 11; płodozm. 13pol. , las nieurządzony. Po fol. należała poprzednio wś Kumiecie os. 21, mr. 181. Wielkie Karpysze Karnysze, wś, pow. nowogródzki, w gm. Wsielub, w 1 okr. pol. , do niedawna zarząd w Wsielubiu, teraz w Lubczu, o 6 w. od Nowogródka. A. Jel. Wielkie Kosicze, fol, pow. nowogródzki, w 2 okr. pol. horodyszczańskim, gm. Poczepowo, o 18 w. od Nowogródka, ma 12 1 2 włók; własność urzędnika Płotnikowa. A. Jel. Wielkie Kruhowicze, wś, pow. słucki, w 2 okr. pol. kleckim, gm. Kruhowicze, o 77 w. od Słucka. A. Jel. Wielkie Krzywicze, ob. Krzywicze t. IV, str. 807. Tu dodajemy, że gmina krzywicka dołączoną została do gm. Raków. W. K. odległe są o 46 w. od Mińska. Cerkiew, p. wez. Prze mienienia Pańskiego, uposażona w 1780 r. przez Dominika Zajarskiego, posiada 3 włóki ziemi, okolo 1200 parafian. Filie w Dubrowach p. w. Narodzenia N. M. P. i w Giniewiczach, p. w Wniebowzięcia N. M. P. W okolicy kamień na rzutowy. A. Jel. Wielkie Łuki, wś, pow. nowogródzki, w gm. Jastreblewo, ob. Łuki Wielkie. Leży o 70 w. od Nowogródka, w 3 okr. pol. Nowa Mysz, posiada cerkiew paroch. św. Jerzego, z r. 1779, funda cyi biskupa Kossakowskiego, uposażoną z da wnych zapisów około 4 włókami ziemi; około 2500 parafian. A. Jel. Wielkie Łuki, mto powiat. gub. pskowskiej, na obu brzegach rz. Łowaci i na wyspie Dziatłówce, pod 56 21 płn. szer. i 48 11 wschod dług. , odl. o 251 w. na płd. wsch. od Pskowa. W 1861 r. miało 1220 dm. 53 murow. , 9 cerkwi, 2 monastery męzki i żeński, 79 sklepów, 6010 mk. 62 katol. , 27 protest. i 19 żydów, szkołę powiat. i paraf. , szpital miejski. Do miasta należy 976 dzies. 464 pod samem miastem; dochody w 1860 r. wynosiły 5213 rs. W t. r. było w mieście 22 zakładów przemysłowych, zatrudniających 159 robotników i produkujących za 157857 rs. Ważniejsze 3 fabryki juchtów 57011 rs. , 9 garbami 29875 rs. i 2 fabryki szczeciny 61000 rs. . Główne zajęcie mieszkańców stanowi szycie butów, wywożonych w znacznej ilości do Petersburga. W 1861 r. było w mieście 223 rzemieślników 139 majstrów. Dość ożywiony handel zbożem, szczeciną i olejem konopnym. W mieście odbywa się 4 nieznaczne jarmarki. Jest to jedno z najdawniejszych miast ruskich; wspomniane w kronice nowgorodzkiej pod 1166 r. pod nazwą Łuki. Dodatek Wielkie spotyka się dopiero od początku XV w. Pierwotnie miasto należało do Nowogrodu, miało jednak oddzielny swój zarząd. Z powodu sąsiedztwa z Litwą podlegało częstym napadom i było otoczone ścianą drewnianą z 12 basztami. W 1167 r. miasto zostało spustoszone podczas walki pomiędzy Nowogrodem a książętami dzielnicowymi; w 1198 r. spalili miasto Litwini i Połoczanie. W 1448 r. Iwan III przyłączył W. Ł. do księstwa moskiewskiego; w 1580 r. zdobyte zostało przez Stefana Batorego, który władał niem do 1582 r. Zburzone przez Dymitra Samozwańca w 1611 r. , zostawało w opuszczeniu do 1619 r. Piotr I na miejsce warowni drewnianych polecił usypać wały ziemne z bastyonami. W 1708 r. W. Ł. przyłączone zostały do gub. ingiermanladzkiej, od 1777 r. mto powiat. namiestnictwa pskowskiego. Wielkołucki powiat leży w płd. części gubernii i zajmuje 83, 6 mil al. 4045 w. kw. Powierzchnia falista; wyniosłości znajdują się w środkowej i wschodniej części powiatu. Wyniosłości prawego brzegu Łowaci są przeważnie gliniaste, lewego zaś piaszczyste. W zachodniej części powiatu, między jeziorami Jazno i Naswa, zalega grupa wyniosłości, nosząca nazwę gór Wiazowskich, z powodu że główny ich węzeł znajduje się około jezior Wiazowskich. Wyniosłości te dają początek rz. Wielkiej Wielikiej i niektórym dopływom Łowaci. Powiat obfituje w lasy, które zajmują 211461 dzies. , t. j. prawie połowę ogólnej jego powierzchni. Lasy zalegają przeważnie w cześci południowej; gaje dębowe znajdują się na wzgórzach Wiazowskich i na prawym wybrzeżu Łowaci. Oprócz rz. Wielkiej wszystkie rzeki powiatu należą do dorzecza Łowaci, przerzynającej powierzchnią od południa ku północy. Z dopływów jej ważniejsze Kunia, Udroja, Naswa i Łoknia. W powiecie znajduje się 188 jezior, rozrzuconych przeważnie w części zachodniej i w ogóle bardzo rybnych. Ważniejsze z nich Użo 8 w. dł. , Jazno 6 w. dł. , Oho i Łokno po 5 w. dł. . Błota zajmują znaczne przestrzenie, zwłaszcza na lewym brzegu rz. Kunii, oraz na pr. brz. Łowaci. W 1861 r. było w powiecie bez miasta 76028 mk. 146 katol. , 140 jednowierców, 626 rozkoln. , 96 protest. . W t, r. było w powiecie 49 cerkwi prawosł. i 1 jednowierców. Główne zajęcie mieszkańców stanowi rolnictwo. Gleba gliniasta i piaszczysta, wymaga starannej uprawy. Pod rolą znajdowało się 170381 dzies. Sadownictwo dość rozwinięte. Łąk, po części zalewnych, jest do 19637 dzies. i dla tego hodowla bydła na dośé wysokim stopniu. W 1861 r. było w po Wielkie Jeziory Wielkie Jeziory Wielkie Karpysze Wielkie Kosicze Wielkie Kruhowicze Wielkie Krzywicze Wielkie Łuki