dmiotu. Mniejsza część domów miasta skupia się w dwu rynkach wyższy i niższy i kilku ulicach, większą część zabudowań tworzą, domy rozrzucone po pagórkach i otoczone ogródkami. Tylko w rynkach i główniejszych ulicach spotykamy domy murowane piętrowe, inne są. budowane z drzewa. Bo miasta przylegają przedmieścia na pln. wsch. Mierzączka, na wsch. I Lednica, na płd. wsch. Sandrowa, na pld. Kłosów, na płn. Zadory. Miasto posiada wsi Lednice Niższą i Górną, Grabówki i Babiny. Z obszarem miejskim graniczą na wschód Tułków, Tomaszkowice i Chorągwica, na płd. Mietniów, Rożnowa i Siercza z Klasnem, Sygnaczów i Podstolice; na zach. Gołkowice, Kosocice i Krzyszkowice, na płn. Bogucice, Czarnochowice, Śledziowice i Zabawa. Mimo swej starożytności nie była W. nigdy większą osadą, nie miała okazałych budowli i dla tego nieposiada zabytków godnych uwagi. Stanowi to tem większe przeciwieństwo do skarbów kopalnych i rezultatów wielowiekowej pracy pod ziemią. Przyczyną, że miasto niewzrastało, była z jednej strony obawa obciążania budynkami podkopanego obszaru, z drugiej dosyć częste pożary. Największe pożary nawiedziły W. w r. 1473, 1622, 1698 i 1718, oprócz pożarów w kopalni, o których będzie później mowa. O rozwoju miasta pouczają następujące daty w r. 1569 było 82 dm. , radzieckich 13 a pustych placów 34 Baliński, Star. PoL, 210; w 1661 r. było dm. 358, jednak już w 1713 zaledwie 200 chałup Boczkowski F. , O Wieliczce, Bochnia, 1843, str. 83. Według spisu ludności z r. 1840 wzrosła liczba domów na 571, w 1880 r. wynosiła wraz z Mierzączką 656. Z ogólnej liczby mieszkańców 5973, jest 2870 męż. , 3103 kob. , 5327 rz. kat. , 32 prot. , 614 żydów. Pod względem narodowości, oprócz Polaków, jest tylko 81 Niemców, 17 różnych obcych narodowości. W ostatnim dziesięcioleciu podniosła się liczba domów o 4 a mieszkańców o 57. Najznaczniejszemi budynkami są zamek, zwany dawniej żupą, zbudowany pierwotnie przez Kazimierza W. i opasany murem, wskutek dobudowania w r. 1780 zupełnie przekształcony, kościół farny, zbudowany w r. 1804 w miejsce starego, trzęsieniem ziemi w r. 1787 uszkodzonego, kościół i klasztor reformatów, wymurowany w r. 1718, w miejscu pierwotnego drewnianego z r. 1625, który się spalił, łazienki murowane i szyby czyli budynki górnicze, stanowiące wejścia do kopalni. Z władz rządowych mają tu siedzibę c. k. starostwo, sąd powiatowy, urząd podatkowy, urząd poczt. i tel. , zarząd salin z urzędem sprzedaży soli, stacya kolei państwowej odnogi BierzanówWieliczka. Autonomicznemi władzami są urząd miejski, rada powiatowa, rada szkolna okręgowa. Władzą duchowną jest urząd parafialny rz. kat. Oświatę szerzą szkoły ludowe 5klas. męzka, 5klas. żeńska i 3klas. męzka. Służbą zdrowia zajmuje się 4 lekarzy, 5 akuszerek i apteka. Instytucyą finansową jest kasa oszczędności powiatowa, założona w r. 1879, humanitarnymi zaś zakładami są dom przytułku dla 15 ubogich, założony przez gminę w r. 1842, posiadający majątku 11376 złr. w kapitałach i 912 złr. w realnościach, ochronka dla 100 dzieci, założona w r. 1874, pozostająca pod kierownictwem felicyanek a utrzymywana przez kasę bracką górniczą kwotą 800 złr. rocznie i dobrowolnemi datkami, wreszcie szpital ubogich izraelickich w Klasnie, założony w r. 1780 a utrzymywany z odsetek kapitału 945 złr. i składek. Szpitalu powszechnego, mimo wielokrotnych starań, dotychczas niema, zakład zaś kąpielowy solankowy nie rozwinął się należycie. Parafia dyec. krakowska, dek. wielicki istnieje oddawna. Już około r. 1058 stała tu podobno kaplica, którą zawiadywali benedyktyni tynieccy, jak się to okazuje z buli Grzegorza IX z r. 1226. Według dyplomu bractwa górników z r. 1331 był wówczas proboszczem Maciej, jednak do r. 1434 niema wiadomości o jego następcach. Nieprzerwany szereg znanych proboszczów zaczyna Grzegorz z Sanoka, który około r. 1440 probostwo to otrzymał. Wówczas uposażył je Władysław III małym obszarem gruntu. Według Długosza stał tu w połowie XV w. kościół murowany, fundacyi mieszczan, p. w. św. Klemensa męczen. Plebanem był Mateusz z Błędowa h. Półkozic, doktór dekretów. Uposażenie plebana było świetne. Dziesięcina z łanów miejskich przynosiła do 30 grzyw. Dwa bractwa robotników górniczych sectorum salis i tragariorum salis dawały w kwartalnych ratach każde po 2 grzyw. 16 skot. rocznie. Żupa dawała kwartalnie grzywnę, ćwierć soli i 2 gr. tygodniowo na wino. Jatka rzeźnicza plebańska dawała czynszu 2 grzyw. , zagrodnicy 3 grzyw. 16 skot. rocznie, ofiara kościelna przynosiła do 50 grzyw. rocznie a kolędę szacowano na 30 grzyw. Przy kościele była szkoła, której klerycy otrzymywali od urzędników żupy, z dawnych nadań królewskich, obiad i wieczerzę L. B. , II, 103. W 1505 r. zamienił proboszcz Bedliński grunta parafialne z dziedzicem Kawęcin i Rusinek, a w 1537, za czasów probostwa Mikołaja Rudnickiego, wyniósł bisk. Choiński parafią do godności prepozytury i zaprowadził kolegium mansyonarzy. W r. 1598 dn. 21 lipca konsekrował kardynał Jerzy Radziwiłł, bisk. krak. kościół św. Sebastyana, zbudowany przez mieszczan, przy którym 1610 r. zaprowadził Sebastyan Krupka, prepozyt, bractwo różańcowe. W 1689 r. według Hrdiny 1698 ustanowiono kapelana salinarnego, który odprawiał codziennie mszę św. dla górników w kopalni, w kaplicy św. Antoniego. Zwyczaj ten zniesiono około r. 1800 z obawy zapuszczenia ognia i teraz odprawia się w kopalni nabożeństwo tyl

Wieliczka