klasztorowi w Lubiążu, w dyecezyi wrocławskiej, 3000 łanów w jednej części in uno ambitu in territorio Wellensi circa Lubzesko et Bytin, w dzielnicy Henryka ks. szląskiego brata donatora. W następnym nadaniu z r. 1233 wspomina książę castro nostro in Willehn nuncupato. W akcie działu braci z r. 1234 Weleń wymieniony w liczbie grodów należących do Władysława. W dok. z r. 1239 książe zastrzega, by klasztor założył na danym mu obszarze trzy miasta, przy trzech wsiach, które mają. być osadzone. W r. 1257 pojawia się Andreas kasztelan de Wellen. R. 1331 Vincentius miles palatinus Pozensis obiecuje margrabiemu brandeburskiemu, iż niedopuści, wrazie napadu ze strony króla polskiego na margrabiego, wstępu do swych zamków castri Vellenen et castri Tzernekow. R. 1335 ma tu przybyć król Kazimierz z okazyi zaślubin córki z Ludwikiem, synem cesarza a bratem margrabiego brandeb. , który ma bawić w Waldenburgu. W r. 1515 król Zygmunt I nadaje Łukaszowi z Górki, kaszt. pozn. i star. gener. Wielkop. , gród W. z miastami W. i Wronki, z cłami i wioskami, a to w zamian za Pobiedziska, nadane dziadowi kasztelana, Łukaszowi, wojew. pozn. , i kwotę 8000 zł. , zapisana na dzierżawie kościańskiej, temuż Łukaszowi przez Kazimierza Jagiellończyka Lustr. , IV, 273. Od Górków drogą spadku przechodził W. da Czarnkowskich, Kostków, Grudzińskich, Opalińskich, Sapiehów. W obecnem stuleciu stal się własnością rodziny niemieckiej hr. v. Blankensee. Kościół parafialny, p. w. św. Michała archanioła, istniał tu już zapewne w XV w. Pierwotnie był drewniany. Zofia z Herburtów Czarnkowska, nabywszy W. od męża swego Jana Czarnkowskiego, kaszt. międzyrzeckiego, wzniosła r. 1615 nowy kościół z cegły i przy nim wystawiła kaplicę grobową dla swej rodziny. Konsekracyi kościoła dopełnił r. 1632 Jan Bajkowski, sufragan poznański. Przy kościele była kaplica św. Anny i bractwo tejże świętej. Księgi kościelne zaczynają się od r. 1765. W kaplicy Czarnkowskich znajdują się dwie tablice grobowe mosiężne Jana Kostki, starosty lipieńskiego Lipinki, zmarłego r. 1624, i matki jego Zofii z Herburtów Kostkowej f 1631. Drugą tablicę umieścił Mikołaj Kostka ststa malborski. Prócz tych pomników znajduje się w kościele portret Piotra z Lachowic Sapiehy, wojewody i ststy gener. smoleńskiego, kawalera orderów św. Stanisława, św. Andrzeja i Aleksandra newskiego, zmarłego w Sillein Zsolna na Węgrzech r. 1771. Napisy na pomnikach i portrecie podaje J. Łukaszewicz Opis histor. kościołów, t. I, 229, 232 Szpital dla ubogich założyła tu Zofia Czarnkowska wraz z wzniesieniem kościoła. Zdawna również istniała szkółka parafialna. W ostatnich czasach zbudowano kościół ewang. parafialny i synagogę. Miasto otrzymało ordynacyę miejską r. 1835. Za miastem, na praw. brzegu Noteci, stoi pałac wystawiony r. 1771 przez Piotra Sapiehę. Parafia W. , w dekan. czarnkowskim, liczyła w 1873 r. 3300 dusz. Bobra W. składały się r. 1840 ze wsi Wieleń 11 dym. 182 mk. , Benglowo I i II folwark, wsi Dzierżno Wielkie i Małe, Erbernia al. Erbardy, Dębowa Góra, Wizany, Wolsztyn, Huta Szklana, Zielonowo, Janpol. Borek, Koty Wielkie, Małe i Hamernia, Laski Stare i Nowe folw. , Kałądek, Łokacz, Marylin, Myszki, Wesołów, Nowe Dwory, Przesieki, Sielichów, S. Hamernia, Stefanow fol. , Zwierzyniec i kilkudziesięciu drobnych osad, młynów, fabryk. 2. W. , w dok. Veleno, Velen, wś, pow. babimoski, par. Kaszczor. Wś wchodziła w skład domeny rząd. Kaszczor. W 1840 r. było 15 dym. , 143 mk. We wsi kościół filialny, należący do par. Kaszczor. Poprzednio wchodził W. w skład par. Przemęt. Comes Benjamin, wojewoda palatinus Polonie, nadał cystersom w Paradyzie wsi Przysieka, Obrzyca, Ciosianiec, Lupice, Osłanino, Wielen, które otrzymał przedtem od księcia Bolesława, dla założenia tamże klasztoru. Bolesław, ks. gnieźn. , i Przemysław, ks. poznań. , potwierdzają to r. 1278, nadając klasztorowi różne przywileje i pozwalając osadzać wsi na prawie niemieckim. R. 1290 Przemysław II, ks. polski i krakowski potwierdzając to nadanie, dodaje wś Mochy klasztorowi memorato claustro Velen haeraditatem nostram Moch nuncupatam sitam in districtu Premantensi. Około r. 1300 klasztor przeniesiony został na inne miejsce conventus claustri Velenis quod nunc propter transposicionem et novam transplantacionem dicitur Lacus sanete Marie powiada akt z r. 1304. W 1305 r. Henryk, ks. szląski, potwierdza nadanie klasztorowi wsi Starkowo i Poledowo a w r. 1311 nakazuje rozgraniczenie włości klasztoru od wsi Gościeszyn i Gola. Na początku XV w. 1411 r. klasztor został przeniesiony do pobliskiego Przemętu. Br. Ch. Wieleń, niem. Uhlingen, wś i dobra ryc. w Po meranii, pow. lęborski, st. p. w miejscu, par. kat. Lębork. Wś ma 126 ha; 1885 r. 40 tylko ew. mk. ; dobra ryc. 932 ha; 1885 r. 11 katol. , 338 ew. Zachodzi w kopenhadzkich tablicach woskowych na początku XV w. p. n. Ulyn. Sołtys z W. ma zapłacie 1 grz. kary za to, że się nie stawił w pewnej sprawie sądowi ob. Zeitsch. der Westpr. Gesch. Ver. , VII, str. 29, n. 143. We wsi huta szklana. Kś. Fr. Wielenin, w XVI w. Vyelenyno, wś i folw. , tudzież os. poduchowna, pow. turecki, gm. Kościelnica, par. Wielenin, odl. 26 w. od Turka. Wś i os. poduch. mają 49 dm. , 357. ; folw. i os. 4 dm. , 55 mk. W r. 1827 było 44 dm. , 344 mk. Folwark wchodzi w skład majoratu rząd. Kościelnica, wś ma 29 os. , 787 mr. We wsi kościół par. drewniany. Wś zdawna była własnością arcybisk. gnieźnieńskich, którzy założyli tu pa

Wieleń

Wieleń

Wielenin