kmiecy, drugi sołtysi. W początkach bieżącego wieku posiadała lub dzierżawiła W. i holendry Budy wdowa Szreyber. E. Cal Wielatkowskie Budy, urzed. Wylatkowo Buden ob. Wielatkowo, Wielatówka, wś, pow. połocki, własność poprzednio Kieniewiczowej, Aleksandrowiczowej i Jakowickich, dziś Ignacego Jakowickiego, ma 132 dzies. Wielatowo, niekiedy Wilatowo i Wylatowo, urzed. Wilatowen, Velatow r. 1145, Vyelatowo r. 1247, Welatowo r. 1358, Vyelathowo r. 1366, Wieliaihowo r. 1580, miasteczko niegdyś, dziś wś w pow. mogilnickim, dekan. źnińskim, o 5, 5 klm. na pld. od Mogilna, 7 klm. ku zach. od Kwieciszewa i Gębic, 11 klm. na płn. wsch. od Trzemeszna, na trakcie z Gniezna da Strzelna, nad jez. własnem, tworzącem płn. część jez. Szydłowskiego wzn. 95, 2 mt. npm. , w okolicy wzn. 95, 7 do 103, 4 mt. npm. ; par. katol. , szkoła i poczta w miejscu, par. prot. i st. dr. źel. w Mogilnie. Z młynem Wielatowskim 2 dm. , 30 mk. ma 85 dm. , 732 mk. 670 kat. , 54 prot. , 8 żyd. i 908 ha 732 roli, 50 łąk. Płd. obszar W. , wtłoczony między jez. Szydłowskiem i Trzemeszeńskiem 96 mt. npm. , graniczy z Krzyżownica Westfelde i Szydłówkiem, obejmując płn. część jez. Szydłowskiego i wschodni róg wideł jez. Trzemeszeńskiego, które tym rogiem odpływa wśród łąk błotnistych na przestrzeni 1, 7 klm. do jez. Szydłowskiego, a to z jez. Mogilnickiem do Kwieciszewki, dopł. Noteci. Na płn. obszarze stoją 2 cegielnie i 2 wiatraki. O 1300 kroków ku wsch. od W. na obszarze Żabna rozchodzi się trakt gnieźnieński ku Bydgoszczy i ku Strzelnu. Pieczęć dawna W. wyobraża św. Piotra z kluczem w jednym, a pismem św. w drugim ręku. W r. 1145 ks. Mieszko wymienia między posiadłościami kanoników trzemeszeńskich całe jezioro Wielatowskie, dziś Szydłowskiem zwane, z wsią W. i 3 działami Siedluchna i Myślątkowo pod Gębicami, tudzież Robakowo, które już nie istnieje. Posiadanie W. zatwierdzili pap. Eugeniusz III w r. 1147 i król Kazimierz w r 1368. Kanonicy zaprowadzili w W. prawo niemieckie, które Przemysław I potwierdził, nadając tej osadzie w r. 1247 wolne targi z zastrzeżeniem, że tylko włodarz miejscowy pobierać będzie targowe; r. 1358 ukazuje się kościół w W. Kod. Wielk. . Zachodzące pod r. 1370 1377 w kronikach Welatow, Wyelatowo zamek i powiat, nie jest W. jak objaśniają niektórzy, lecz Złotowem, w ziemi niegdyś nakielskiej. W r. 1388 było W. miastem i pobierało myto, które król Władysław pozwolił przenieść do Trzemeszna K. W. , n. 1876; r. 1395 i 1399 występuje Jan syn Wojciecha z W. mieszczanin, kleryk gnieźn. , późniejszy moze r. 1423 kanonik łęczycki. Wilatowo, własność Sędziwoja Mokronoskiego z pod Koźmina w pow. niegdyś pyzdrskim, najeżdżana około r. 1398 przez kaszt. gnieźn. Janusza Sokołowskiego Akta gr. Wielk. , I, n. 2677, nie jest W. R. 1410 pożar nawiedził W. , które w r. 1479 zgorzało do szczętu Pomn. Dz. PoL, V, 822, 5, 830. W r. 1458 dostawiło W. 2 żołnierzy pieszych za wyprawę malborską; r. 1580 było 9 łan. os. na W. 9, zagr. , 1 komor. 4 rzemieśl. ; do r. 1620 nie zmieniła się liczba łanów; zagr. było 6, komor. 2, rzemieśl. 3 i młyn wodny. Podatek państwowy wynosił ryczałtem 13 flor. i 9 gr. R. 1788 liczyło W. 24 dym. , 389 mk. ; w 1816 r. 65 dm. , 343 mk. 4 prot. ; w r. 1831 było 67 dm. , 522 mk. 487 katol, 16 prot. , 19 żyd. ; 1858 r. 534 mk. ; 1871 r. 84 dm. , 742 mk. 685 katol. , 44 prot. , 13 żyd. . Około tego czasu zaliczono W. do rzędu wsi. W r. 1848 brało W. czynny udział w ruchach ówczesnych. Archiwum trzemeszeńskie zawiera różne czynności, odnoszące się do tej osady. Kościół p. w. św. Piotra stoi na jej płn. krawędzi, 150 kroków od jeziora; w r. 1358 ukazuje się pleban Mikołaj Kod. Wielk. . Szkoła istniała w XVI w. Łaski, Lib. Ben. I, 187. Parafię składały wówczas Łosośniki, Szydłowo, Targownica i Wielatowo. Mieszczanie dawali z ról po ćwiertni żyta, a zagrodnicy po korcu; kolendy płacili mieszczanie po groszu z łanu, zagrod. po 9 oboli; młynarz dawał 2 kor. mąki żytnej i trzeci pszennej. Z wsi składających parafię pobierał pleban tylko kolędę od kmieci, karczmarzy i zagrodników po groszu. Później przybyły Krzyżownica, Szydlówko i Wasilewo. Gała parafia liczyła w 1885 r. 1378 dusz. Kościół dzisiejszy, z drzewa, stanął w r. 1760 kosztem Michała Kościeszy Kosmowskiego, opata trzemeszeńskiego; kanonik Jan Rożalski, pleban, zaprowadził bractwo różańcowe w r. 1779 i bractwo śś. Piotra i Pawła w r. 1783. E. Cal. Wielatowski młyn, w pow. mogilnickim, stoi nad odpływem jez. Wieletowskiego do Mogilnickiego, 600 kroków na płn. wschód od Wielatowa; istniał; już przed r. 1422; zabrany przez rząd pruski, wcielony był do domeny rząd. w Mogilnie. Ob. Wielatowo. Wielatowskie jezioro, ob. Wielatowo i Szydłowskie jezioro. Wielatycze 1. wś z zarządem gminnym i dobra nad rz, Naczą, pow. borysowski, o 35 w. od Borysowa, niegdyś królewszczyzna, obecnie należą do skarbu. Wś ma 97 osad. Za poddaństwa było 722 włościan pł. męz. Cerkiew p. wez. Przemienienia Pańskiego, około 1600 parafian. Kaplice w miejscu Opieki N. P. , w Miotczynie Narodzenia N. M. P. z 1837 i w Sieliszczu. Cerkiew w W. ma z dawnych zapisów gruntów 1 3 4 włóki. W W. w XVII w. był monaster Arch. Mikołaj, str. 159. Gmina W. składa się z 6 okręgów starostw wiejskich, liczy 776 dm. , 4564 włościan pł. męz. , uwłaszczonych na 14216 dzies. Szkółki wiejskie w Wielatyczach, Smorkach i Ozdziatyczach. Wielatkowskie Budy Wielatkowskie Budy Wielatówka Wielatowo Wielatowski młyn Wielatowskie jezioro Wielatycze