idaca od Siedlec do Małkini i łącząca linią dr. żel. terespolskiej z warsz. petershurską, przechodzi zdala od miasta. W. łączy się z Siedlcami, Sokołowem, Kałuszynem i Małkinią, za pomocą dróg bitych. Kilkowiorstowa odległość dzieli W od Liwu, leżącego na lew. brzegu Liwca. Miasto posiada kościół par. murowany, kościół poklasztorny po reformatach, kaplicę murowaną świeżo wzniesioną na cmentarzu, kościół par. ewang. murowany i kościołek ewang. drewniany na cmentarzu, dwie szkoły początkowe ogólne, sąd pokoju okr. II, urząd powiatowy, urząd pocztowy i tel. , stacyą dr. żel, 459 dm. , 7950 mk. w tem 68, 2 żydów, 30, 1 katol, 1, 4 prot. R. 1827 było 400 dm, 3013 mk. ; 1857 r. było 393 dm. 6 mur. i 3906 mk. 2314 żydów, 115 Niemców. Do mieszczan należy 5169 mr. ziemi w 649 osadach. Miasto powstało na zachodnich kresach Podlasia, w dawnej ziemi drohickiej, na pograniczu Mazowsza, do którego należała ziemia liwska leżąca głownie po lewym brzegu Liwca lecz obejmująca teź wybrzeże prawe rzeki. Posuwająca się od zachodu kolonizacya obszarów między Liwcem a Bugiem wiązała powstające tu osady ściślejszemi związkami z ziemią liwską i Liwem niż z dalekim Drohiczynem. Akt z 1391 r. , wymieniający jako centra powiatowe ziemi drohickiej Drohiczyn, Suraż, Mielnik, Bielsk, każe domyślać się, ze na obszarze między Liwcem a Bugiem nie istniały jeszcze ważniejsze miasta a może teź istniejące w pobliżu praw. brzegu osady, jak Mokobody, Sokołów, Miedznę, uważano za przynależności ziemi liwskiej, skoro Bolesław IV, ks. mazowiecki, ustępując r. 1444 Kazimierzowi, w. ks. litew. , ziemię drohicką za 6000 kop groszy, zostawia przy Mazowszu powiat węgrowski, który jednakże Kazimierz zabiera i włącza do ziemi drohickiej. Im ściślejsze staną się węzły łączące Podlasie i Mazowsze z całem państwem, tem więcej stracą znaczenia sporne kwestye granic ziemi liwskiej a drohickiej. Akt z r. 1476, wyliczający szlacheckie posiadłości ziemi liwskiej Kod. Mazow. , przekonywa iż prawy brzeg Liwca należał do ziemi liwskiej i był dość gęsto zasiedlony. W ciągu XV w. powstają dzisiejsze osady miejskie na obszarze między Liwcem a Bugiem Sokołów kościół 1415, Mordy kościół 1408, Mokobody 1450, Miedzna 1470. Prawo miejskie dostają one przy końcu tego wieku. Węgrów, jak nazwa wskazuje, osada założona przez Wielkopolan czy Pomorzan, przy trakcie wiodącym z Gdańska w okolice nadbużne, był zapewne pogranicznem targowiskiem i grodem powiatowym; istniał tu już podobno w r. 1414 kościół, z erygowaną przy nim parafią. Prawo miejskie otrzymał zapewne przy końcu XV w. Możne rody litewskie zajmują się w tym czasie kolonizacyą tych obszarów i wprowadzaniem prawa miejskiego do swych osad. Mokobody 1496 r. Słownik Geograficzny T. XIII. Zeszyt 148. prawo miejskie zawdzięczają Chreptowiczom, Mordy Hlebowiczom 1488 r. , Drohiczyn Kiszkom 1498 r. , którzy moze już w tym czasie otrzymali Węgrów, należący do nich w wieku XVI. Rodzina ta przyjąwszy kalwinizm szerzyła nowe pojęcia w swych posiadłościach. W. stał się ogniskiem propagandy. R. 1565 odbywa tu się synod kalwinów litewskich i małopolskich. Jan Kiszka z Ciechanowca, krajczy litew. , zakłada tu drukarnię, krótką istniejącą, i szkołę przy zborze, posiadającym takich głośnych kaznodziejów jak Marcin Krowicki i Piotr z Goniądza, drukujący tu swe pisma w r. 1570. Po wygaśnięciu rodu Kiszków przeszedł W. drogą spadku na małoletniego Bogusława Radziwiłła. Jego opiekun Krzysztof Radziwiłł, wojew. wileński, oddawszy w r. 1631 katolikom kościół zabrany przez Kiszków, wystawił nowy zbór kalwiński r. 1634. Bogusław Radziwiłł z Bożej łaski na Birżach, Dubinkach, Słucku, Kopylu i świętego Państwa Rzymskiego książę, nadał r. 1650 miastu rozmaite przywileje dla ściągania osadników. Mieszkało tu wielu cudzoziemców, zwłaszcza Szkotów. Oddał im książę dawny zbór kalwiński, zamieniony odtąd na luterański. R. 1664 Radziwiłł sprzedał miasto i dobra Krasińskim. Jan Krasiński, referendarz kor. , osadził w W. reformatów. Za nowych panów rozpoczęło się prześladowanie protestantów. R. 1678 zgorzał zbór, jak protestanci utrzymywali, za sprawą reformatów. Duchowieństwo katolickie biskup łucki stawiało przeszkody odbudowaniu świątyni, która jednakże została później wzniesioną. Jeszcze w r. 1780 protestanci z całego kraju odbywają tu swój synod. Instytucye katolickie miały jednak przewagę. Jan Bonawentura Krasiński stawia kościół paraf. nowy r. 1707. Obok reformatów osiadają tu księża komuniści, którzy od r. 1712 utrzymują szkolę publiczną i seminaryum. Komisya edukacyjna zaliczyła tę szkołę do rzędu wyższych podwydziałowych. R. 1784 było 280 uczniów. Po utworzeniu dyecezyi podlaskiej w r. 1818 odbywały się w W. i Międzyrzeczu konsystorze foralne. August II przebywał tu chwilowo podczas wojny szwedzkiej r. 1703. W 1733 r. Wiszniowiecki, pobity pod Pragą przez oddziały Leszczyńskiego, połączył się w W. z wojskami przybywającemi na pomoc Augustowi III. Tu także przybyła popierająca Augusta szlachta z województw podlaskiego, nowogródzkiego i mińskiego. R. 1793 zatrzymywał się tu Stanisław August jadący na sejm grodzieński. Aleksander Ossoliński, dziedzic W. , otrzymał r. 1786 od króla przywilej na 4 jarmarki. W skarbcu kościoła poreformackiego przechowuje się zwierciadło metalowe, na którego ramach drewnianych jest napis, iż było używane w celach czarodziejskich przez Twardowskiego. Istniał tu dawniej przemysł sukienniczy. Zbór węgrowski na mocy aktu wydane17

Węgrów

Słownik Geograficzny T