Wenden, łotew. Kehse, Cehse, Wehse, estońskie Wennolin, u historyków polskich Kieś al. Kiesia, mto powiat. gub. inflanckiej, nad rz. Aa Inflancka TreiderAa al. Gauja, na wyniosłej równinie, w malowniczej okolicy, pod 57 19 płn. szer. , a 42 56 wschod. dług. , o 89 w. na płn. wschd od Rygi odległe. W 1860 r. miało 17 ulic, 117 dm. 44 murow. , 12 sklepów, 18 składów towarów, cerkiew, kośc. ewang. , 10 szkół 7 prywatnych, szpi tal, 2 domy przytułku, 2048 mk. 211 prawosŁ, reszta ewang. . Obecnie jest tu 6445 mk Dochody miejskie w 1860 r. wynosiły 5900 rs. ; do miasta należało 1775 dzies. pod miastem 22 dzies. . Handel i przemysł fabryczny słabo rozwinięte 4 nieznaczne jarmarki i 1 fabr tytuniu, z produkcyą na 8300 rs. . Ozdobę miasta stanowią wspaniałe i dobrze zachowane zwaliska zamku oraz kościół ewang. , w pięknym stylu ostrołukowym, wzniesiony w 1284 r. przez mistrza prowincyonalnego Wilhelma Schauenberga, z nagrobkami kilku mistrzów i biskupów. W 1535 r. zmarł w nim nagle podczas nabożeństwa w. mistrz Walter Ton Pletenberg. Miasto założone zostało w 1224 r. przez drugiego mistrza zakonu Volquina, za rządów biskupa Alberta. Zamek tutejszy, wzniesiony jeszcze przez Volquina, przez 300 lat był stałą rezydencyą mistrzów zakonu. W 1495 r. mistrz v. Pletenberg wzmocnił fortyfikacye. W XIV i XV w. mto liczyło podobno do 1000 dm. i prowadziło ożywiony handel. Na mocy układu zawartego w Wilnie d. 28 listopada 1561 r. mto W. wraz z całemi Inflantami wcielone zostało do Litwy. W grudniu 1566 r. stany inflanckie potwierdziły połączenie swoje z Litwą, przyczem W. zostałostolicą jednego z czterech okręgów czyli kasztelanii, na które Inflanty zostały podzielone ryska, trejdeńska, wendeńska i dyneburska. W 1577 r. mieszczanie, sprzysięgłszy się między sobą, poddali się Magnusowi, ks. holsztyńskiemu, wkrótce jednak Iwan Groźny opanował miasto, przyczem kawaler zakonu Boismann wysadził zamek w powietrze. Na początku t. r. 7 stycznia Rawicz Dębiński odniósł pod miastem zwycięstwo nad Szwedami, zapędził oddział nieprzyjaciół na słabe lody Gawii, gdzie mnóstwo ich potonęło. W następnym roku odniesiono tu walne zwycięstwo nad wojskiem Iwana Groźnego. Po rozejmie w Kiwerowej Horce 15 stycznia 1582 r. i odzyskaniu Inflant, na sejmie warszawskim d. 4 grudnia 1582 r. utworzono biskupstwo wendeńskie i podzielono Inflanty na trzy prezydentury wendeńską, derptską i parnawską, , a prezydentom przyznano te same prawa, które służą wojewodom ziemi pruskiej. Do grodu wendeńskiego zaliczono trzy sstwa niegrodowe maryenhauskie, luceńskie i rozyteńskie rzeżyckie. Sstwo wendeńskie obejmowało mto W. z zamkiem i przyległościami. Na sejmie 1598 r. , przy nowej organizacyi ziemi inflanckiej, utworzono wojewodę i kasztelana wendeńskiego. Podczas wojny z Karolem Sudermańskim w 1600 r. mto W. dostało się Szwedom, ale w roku następnym hetman Krzysztof Mikołaj Radziwiłł odzyskał takowe po dwudniowem oblężeniu. W czasie zamieszek wojennych w 1628 r. ustał byt biskupstwa wendeńskiego a natomiast utworzono biskupstwo inflanckie. Biskupami wendeńskimi byli Aleksander Mieleński 1583 4, Jan Jędrzej Patrycy Nidecki 1585 7, Otton de Schenking 1587 1628. Uposażenie biskupa i kapituły stanowiły zamki Weimar, Burtnik i Trykat. Zygmunt III w 1593 r. biskupowi wendeńskiemu wyznaczył miejsce w senacie po biskupie kamienieckiem. Pokój zawarty w Oliwie przyznając Szwedom większą częśó Inflant, objął tem postanowieniem i Wenden. W 1709 r. wraz z Inflantami szwedzkiemi W. zostało przyłączone do Rossyi i wtedy zamek uległ zupełnemu zniszczeniu. Nadane w 1741 r. przez cesarzowę Elżbietę kanclerzowi, Bestużewowi Riuminowi, otrzymało wznowienie praw miejskich za czasów Katarzyny II; od r. 1783 r. mto powiatowe. Wendeńskie województwo utworzone zostało w 1598 r. z prezydentury, która istniała od 1583. Graniczyło na płn. z wwdztwami parnawskiem i derptskiem, na zachód z Baltykiem, na płd. z wwdztwami trockiem i wileńskiem, na wschód z wwdztwem połockiem i Rossyą. Szereg wojewodów zaczyna Jerzy Farensbach od 1583 prezydent, od 1598 1602 wwda; dalej idą Maciej Dembiński 1602 6, Krzysztof Słuszka 1609 1620, Teodor Denhoff 1620, Tomasz Sapieha 1641 3, Mikołaj Korff 1642 59, Aleksander Morsztyn. Kasztelania wendeńska powstała w 1566 r. i trwała do 1578 r. , t. j. do czasu podbicia prawie całych Inflant przez Iwana Groźnego. Kasztelanem mianowany został ssta wendeński Just Fuerstenberg. Na sejmie 1598 r. na nowo utworzono godność kasztelana, którą kolejno sprawiali Jerzy von Schenking 1599 1605, poczem od 1606 do 1610 wakowała; dalej Gotard Jan von Tiesenhausen Tyzenhaus, 1611 34, Mikołaj Korff 1634 43, Mikołaj Głębocki 1643 47, Henryk Kaszowski 1647 1677. Wendeński powiat, położony w południowej części gubernii, zajmuje 104, 5 mil al. 5005 w. kw. Stanowi on najbardziej wzniesioną część Inflant i jest przeważnie zajęty płaskowzgórzem rz. Aa, która rozciąga się pomiędzy rz. Aa i Ewest na przestrzeni 4800 w. kw.

Wenden

Wenden