r. 1239, Welnia, wś, pow. wągrowiecki Żnin, o 4 klm. na wschódpółn. od Janówca, na lew. brzegu Wełny, wprost Żernik, w okolicy wzn. 100, 3 do 116, 6 mt. npm. , graniczy na zach. z Zrazimiem, a na połd. z Posługowem; obszar jej sięga na wschod. do jez. Kołdrąbskiego; par. kat. Kołdrąb, par. prot, poczta i st. dr. żel. w Janowcu; ma 14 dm. , 160 mk. 91 kat. , 69 prot. i 286 ha 231 roli, 41 łąk. W r. 1239 Odonicz zamienił wsi książęce; Leśniewo i Pierzyska na W. , dziedzictwo synów kustosza Izajasza; r. 1378 posiadali tę wieś Mroczko, Mikołaj, Wojciech, Jarosław i Wierzbięta, którzy w skutek działów odstąpili bratu swemu Przecławowi połowę Posługowa Kod. Wielkop. objaśnia Wełną z pod Rogoźna. Z tych braci Jarosław i Wojciech Wełmińscy prawowali się w r. 1386 z żydem poznańskim Aronem, który ich pozywał o połowę Zrazimia, , Svacim w Aktach gr. wielkop. , I, n. 25. W r. 1416 kustosz gnieźn. domagał się dziesięcin z W. i Posługowa od Bodzęty, plebana z Kołdrąbia. Za czasów arcyb. Łaskiego Lib. Ben. , 1, 85 pobierał pleban kołdrąbski dziesięcinę z W. ; dziesięciny lnianej dawali kmiecie po 3 gr. a zagrodnicy po korcu owsa. W r. 1448 Wojciech z Modliszewa oświadczył, że spadkobiercy jego syn Marcin, Maciej z Jagodna, Jaśko z Woli, Przecław z Wełny i inni żadnego nie mają prawa do Turzy, o której posiadanie wiódł spory sądowe z cystersami łekneńskimi Hockenbeck, Beitr. , 106. W r. 1558 odgraniczono W. od Janowca i Posługowa; między r. 1580 i 1620 były na W. 2 łany kmiece i 1 sołtysi; przy schyłku zeszłego wieku Józef Koszkowski dziedziczył Żerniki, Zuzoły i Wełnę, która przy separacyi odpadła od majętności żernickiej. 4. W. ob. Wełnica. 5. W. , holendry, w pow. obornickim, ob. Trockenhauland Dziewcza struga. E. Cal. Wełnajcie, wś i dwór, pow. rossieński, par. Lale. Dwór należał do Serafinowiczów. Wełniaki, wś, pow. poniewieski, w 4 okr. poL, o 26 w. od Poniewieża. Wełnianka, rzeczka, bierze początek w pow. hrubieszowskim, na półn. od osady Uchanie, płynie w kierunku półn. wschod. przez Boki nie, przyjmuje z lew. brzegu strumień od Krasnego, podąża następnie przez Busieniec, Busno, Siedliszcze i za Dubienką uchodzi trzema odnogami do Bugu z lew. brzegu. Długa 24 w. Uprowadza ona wody błotnego i lesistego obszaru, zajmującego półn. część pow. hrubieszowskiego. J. BL Wełnianka, rzeczka, w gub. grodzieńskiej, lewy dopływ Rosi Rossy, lewego dopł. Niemna. Wełnianka al. Mała Wełna, Welma w r. 1258, Źdiarowita r. 1505 1588, Sława r. 1793, Srela, Srala, rzeczka, lewy dopł. Wełny, powstaje w pow. gnieźnieńskim, o 11, 3 klm. na zach. płd. od Gniezna, na łąkach między Chwałkowem i Łubowem, dokąd w nowszych czasach sprowadzono przekopami wody z Chwałkówka i z Woźnik, Tak zasilona W. płynie ku płn. , przecina drogę z Łubowa do Lednej Góry; przyjmuje płynącą od Łubówka strugę; przy Żydówku rozlewa się w jezioro wzn. 107, 2 mt. npm. ; przed Owieczkami przecina drogę do Komorowa i tworzy jezioro 106, 4 mt. , nad którem leżą Jeziorzany i Owieczki; na obszarze Dębnicy tworzy 2 jeziorka 106, 2 i 106, 1 mt; potem płynie w poprzek Dębnicy, przed Działyniem przecina trakt z Kłecka do Gniezna, potem rozlewa się znów w jezioro 102, 3 mt. , nad którem leżą Działyń, Brzozogaj i Biskupice; opuściwszy jezioro, przecina drożynę z Kłecka do Bojanic i na przestrzeni 2, 2 klm. odgranicza Biskupice od Bojanic i Florentowa, potem Karniszewo od Kłecka, gdzie wpływa do jez. Kleckiego 100, 8 na płn. i 99, 8 mt. npm. na płd. , zasilanego na północy odpływem jez. Łopieńskiego 101. Jezioro Kłeckie w miejscu, gdzie do niego wchodzi W. , zagina się kolanem ku zach. ; w tym kierunku przebiega ta rzeka przestrzeń 500 kroków rozdzielającą jez. Kłeckie od jez. 99, 2 należącego częściowo do Polskiej Wsi i Gorzuchowa. W poprzek międzyjezierza, na którem rozłożyło się Kłecko, idzie trakt z Mieściska do Gniezna. Jezioro, które nazwiemy Gorzuchowskiem Paulsdorfer See na ma pie niwel. z r. 1889 zasila się na płd. odpływem jez. z pod Sławna 107, 7 i powstającą na Dziećmiarkach siecią jezior 107, 6 do 103, 2 mt. npm. ; część tych wód spływa przy Zakrzewie wprost do W. , która wychodząc z płd. kończyny jez. Gorzuchowskiego płynie ku zach. a w Zakrzewie przecina drogę z Gorzuchowa. Na przestrzeni około 3 klm. W. odgranicza Zakrzewo od Gorzuchowa, w dalszym zaś biegu od Łagiewnik, potem Łagiewniki od Myszek, Zurawitę Żdżarowita, Brudzewko, Kiszkowo Welnau, Turostowo, Darmoszewo i Karczewo w pow. gnieźnieńskim. Przed Darmoszewem skręca ku północy; dobiegłszy krańca pow. wągrowieckiego, odgranicza takowy od gnieźnieńskiego na przestrzeni około 8 klm. ; na płn. wschodniej kończynie lasu Roszkowskiego obraca młyn Nadolny Nadmuchle, dalszym biegiem zakreśla półkole i zdąża ku płd. zach. ; na samym prawie zakręcie spływa do niej zdrój. Przy osadzie Peda przecina W. drogę z Rakojad do młyna, potom wchodzi na obszar dóbr Skoki, gdzie tworzy dwie łachy i jeziorko, nad którem stoi Piła, Następnie przyjmuje z lew. brzegu odpływ jez. Czarnego

Wełnajcie

Wełnajcie

Wełniaki

Wełnianka