Później, wskutek wojen i wylewu Wisły, wieś prawie całkiem spustoszała, dla tego w drugiej połowie w XVI w. , prawdopodobnie r. 1560, osadzono tu menonitów, z Holandyi sprowadzonych. Tak powstała pierwsza osa da menonicka w tych stronach. R. 1604 wydzierżawia ssta grudziądzki Maciej Konopacki menonitom wełeckim 39 włók na lat 40, za opłatą 400 fl. rocznie, z nadmienieniem, że po upływie tych lat będzie im i ich spadkobiercom w pierwszym rzędzie przysługiwało prawo nabycia włók na własność. R. 1661 przerwała Wisła groblę i wyrządziła szkodę, tak że czynsz z 14 włók zniżony być musiał na 140 fl. jak opiewa lustracya z r. 1664. Sołtys posiadał jeszcze 4 wł. , ale zapiaszczone, dla tego otrzymał 4 inne w ziemi pustej. I on nie mógł czynszu w kwocie 20 fl. opłacać, ponieważ zabudowania w wojnie szwedzkiej spalone zostały. Według lustr. z r. 1765 mieszkali w Wełczu osadnicy noszący nazwy niemieckie przeważnie. Siedzieli oni na 31 włók. 9 morg. wydzierżawionych im na lat 40 przez sstę Golza r. 1763. Płacili od nich 313 fl. , a za używanie zakurzewskich i t. z. Wielkich gór 46 fl. rocznie. Sołtysem był Jan Schwarz, który płacił 40 fl. kanonu i 15 fl. kwarty. Według topogr. Goldbecka z r. 1789 było 52 dymów. R. 1833 wydał rząd pruski 38 osadnikom wś na własność. Tutejszy kościół katol. , p. w. św. Jana Chrz. , patronatu rządowego został r. 1737 na nowo odbudowany. Należy jako filia do Mokrego, choć jeszcze r. 1641 był parafialny. Wsi, filialne są D. i M. Welcz, Rundewiese i Rusinowo. W przywileju z r. 1434 wyznaczono dla proboszcza 2 włóki. Według wizyty Strzesza z r. 1667 72 był kościół w ruinie. Mesznego pobierał prob. z Mokrego dawniej z D. i M. Wołcza razem 50 kor. żyta i tyleż owsa. Ale podówczas wskutek powodzi dawał D. Welcz tylko 14 kor. żyta i tyleż owsa, M. W. zaś tylko 10 kor. jęczm. W B. W. było tylko 2 kat. , w M. W. sami menonici ob. str. 184. Włóki kościelne zostały podzielone na 8 parceli, z których kanon pobiera proboszcz w Mokrem. 2. W. Mały, niem. Kl. Wolz, wś, tamże, 165 ha 84 roli orn. , 4 łąk, 2 lasu; 1885 r. 10 dm. , 15 dm. , 92 mk. , 6 kat. , 86 ew. R. 1619 została wś ta puszczona menonitom na 40 lat, za opłata 250 zł. czynszu. Lustracya z r, 1664 opiewa, że wskutek wylewu Wisły musiano czynsz zniżyć na 160 fl. R. 1754 puszcza ssta grudziądzki Jerzy Mniszek 4 wł. w M. W. czterem osadnikom niem. w dzierżawę; czynszu mieli płacić 120 fl. , a za warzenie piwa 12 fl. R. 1833 nastąpiło i tu uwłaszczenie 5 osadników. Według topogr. Goldbecka z r. 1789 liczyła wś 9 dym. ob. Gesch, des Graudenzer Kr. von Froehlich, I, str. 348 352. 3. W. , niem. Wolz, leśn. , pow. grudziądzki, par. kat. Rogóźno, obwód domin, nadleśn. Ja my; 1 dm. , 7 mk. Kś. Fr. Wełcza, attyncn. do folw. Łuszczewek, w pow. błońskim. Wełdzirz, wś, pow. doliniański, 12 klm. na płd. zach. od Doliny sąd pow. i st. kol. , urząd poczt. w miejscu. Na płn. leży Pacy ków, na wsch. Grabów, na płd. Lolin i Teresówka, na zach. Nowoszyn i Mizuń. Środ kiem obszaru płynie Świca, która dzieli się tu na ramiona i przyjmuje dopływy, z których znaczniejszy pot. Luszecki od lew. brz. . Zabudowania wsi leżą w dolinie Świcy. Na płn. wsch. od nich leży Kuplowiec al. Kuplowica, hamernia żelaza. Na płn. zach. wznosi się szczyt Kiczerka 516 mt. , na płn. wsch. Kuszcza 592 mt. . Własność większa tu i w Ludwikówce, Maksymówce i Teresówce ma roli or. 85, łąk i ogr. 189, pastw. 594, lasu 9422 mr. ; wł. mn. roli or. 1181, łąk i ogr. 1645, pastw. 1644, lasu 54 morg. W r. 1880 było w Wełdzirzu 298 dm. , 1665 mk. w gm. ; 26 dm. , 279 mk. na obsz. dwor. 1114 gr. kat. , 377 rzym. kat. , 391 izr. , 62 innych wyzn. ; 1146 Rus. , 297 Pol. , 437 Niem ców, 7 innej narod. . Par. rzym. kat. w miej scu, dek. doliniański. Do parafii, ustanowionej w r. 1846 z funduszu religijnego, należą En gelsberg al. Anielówka, Jelemie, Kalna, Lo lin, Ludwikówka, Maksymówka, Mizuń Nowy i Stary, Niagryn, Nowoszyn, Pacyków, Seneczów, Sołotwinka, Teresówka, Wyszków i Żakla przys. Wełdzirza. We wsi jest kościół drewniany, konsekrowany w r. 1868 p. w. św, Józefa. Par. gr. kat. w miejscu, dek. perehijski. Do par. należy Nowoszyn We wsi jest cerkiew p. w. św. Bazylego, szkoła etat. lklas. i tartak parowy. W os. Maksy mówce istniała huta żelazna i miedziana, tu dzież fabryka maszyn. O fabryce cementu w W. czyt. Gaz. lwowską r. 1875, Nr. 105. O nafcie w W. czyt. Jahrb. des geolog. Reichsanst. 1881, str. 158. O polowaniu na głuszce w lasach W. pisał Leopold hr. Starzeński Łowiec, 1880, str. 91. Obecny wła ściciel B. Popper, zdziałał wiele dla podnie sienia tego miejsca, zwłaszcza w zakresie go spodarstwa lasowego. Lu. Dz. Wełecz, wś i folw. , pow. stopnicki, gm. i par. Busk, leży przy szosie z Pińczowa do Buska, o 3 w. na zach. od tej ostatniej osady. Na północ od wsi rozciąga się lesiste płaskowzgórze, wznies. 980 st. npm. , podczas gdy ws leży na wzn. 800 do 840 st. Folw. W. stanowi majorat rząd. pułk. Bakonina. We wsi szkoła początkowa. W 1827 r. wś rząd. , ma 90 dm. , 699 mk. W połowie XV w. ws królewska W. , w par. Busko, miała 24 łan. km. ,

Wełcza

Wełcza

Wełdzirz

Wełecz