rza moc, kozy dzikie, wilki, łosie i niedźwiedzie. Dopiero gdy na prawym brzegu Dniepru zupełnie upadła Kozaczyzna, wtedy powróceni do swych dóbr tutejsi dziedzice, za częli w pustkach ułatwiać osiedlenie nowej ludności, którą tu zewsząd ściągali. Ks. Lubomirscy, dziedzice Pawołoczyzny, oddali się administracyi przywróconych dóbr i zwrócili troskę ku zaludnieniu jej. W r. 1727 rachowano w W. już 85 chałup włościańskich. W tymże roku stanęła tu nowa cerkiew, i jak wizyta mówi, , o trzech wieżyczkachj gontem kryta. Obok niej w Czarnorudce było 10 chałup. Tak uporządkowane i już zaludnione W. w 1770 r. od ks. Stanisława Lubomirskiego kupił Unicki, ale w 1794 r. sprzedał Kacpro wi Iwanowskiemu h. Rogala. Ostatni praco wał nad wzrostem miasteczka. Za niego ży dzi się tu osiedlili. Po Kacprze Iwanowskim władał W. syn tegoż Dyonizy, którego córka Dyoniza, wydana za Daryusza Poniatowskie go, zmarła bezdzietnie, i W. , które stało się jej dziedzictwem, przeszło w spadku do jej siostrzenicy Ernestyny z hr. Rzewuskich komandorowej Meleniewskiej. Kościół katolicki był z muru postawiony p. w. Bożego Naro dzenia przez Kacpra Iwanowskiego, poświę cony w 1835 r. przez ks. Boruchowskiego. Kaplice w Spiczyńcach, Nizgurcach i Czar norudce. Parafia katol. , dekanatu skwirskie go, 851 wiernych. Edward Rulikowski. Wda, dawna nazwa w dokum. rzeki zwanej dziś Czarna Woda Schwarzwasser, lewego dopływu Wisły, w Prusach Zach. Wda, wś nad Czarną Wodą, także Wdą zwaną, wzn. 100 mt. npm. , pow. starogardzki, par. kat. Czarnylas; agentura poczt. w miej scu od r. 1892, połączona z Skórcem 8, 5 klm. i z Lubichowem; najbliższa st. kol. jest w Czerwińsku 20 klm. , odl. od Starogardu 3 1 4 mili. We wsi szkoła 3klas. , dwie kar czmy. Obejmuje 25 posiadeł włośc. i 32 za gród; należąca do gminy wś Mermet 9 posia deł włośc. i 4 zagrody, razem 677 ha 536 roli orn. , 71 łąk, 53 lasu; 1885 r. było 106 dm. , 144 dym. , 724 mk. , 658 kat. , 61 ew. , 5 żyd. ; z tych przypada na Mermet 22 dm. i 154 mk. Mieszkają tu t. zw. Lasaki. Istniał tu podobno kościół katol. Sędziwi ludzie opo wiadają nadto, że dzwony w Czarnym Lesie pochodzą z kościoła tutejszego. Według wi zyty Rybińskiego z r. 1780 było 140 mk. katol. ob. str. 112. Za czasów krzyżackich wś często bywa wspominana; podczas wojen szwedzkich została zburzona, lecz r. 1677 znów odbudowana. Ks. Fr. Wdecki Młyn, niem. WdaMuehle, domena fiskalna, pow. starogardzki, st. p. Wda, par. kat. Czarnylas; 111 ha 47 roli orn. . 12 lasu; 1885 r. 5 dm. , 6 dym. , 42 mk. , 21 kat. , 21 ew. Leży wśród lasu, w malowniczej okolicy, Bad Czarną Wodą, która się tu dzieli na 3 odnogi, aby pędzić młyn, tartak i hamernią. Według wizyty Rybińskiego z r. 1780 było tu 9 mk. kat. i 14 ewang. str. 112. Kś. Fr. Wdowa 1. rzka, w pow. słuckim, właściwie nazwa w dolnym biegu rzeki Wuswa lew. dopł. rz. Morocz. Ob. Wuswa 2. W. , jedna z odnóg Prypeci, w pow. mozyrskim, naprzeciwko wsi Makarewicze, w obr. gminy Petryków, ma łączność z jez. Wilże. A. Jel. Wdowin, wś i fol. nad rz. Grabią al. Gra bówką, pow. piotrkowski, gm. Woźniki, par. Krzepczów, odl. 17 w. od Piotrkowa. Wś ma 24 dm. , 186 mk. ; fol. 4 dm. , 2 mk. ; os. 1 dm. , 1 mk. , 15 mr. dwor. W 1827 r. było 13 dm. , 141 mk. W r. 1883 fol. W. rozl. ror. 934 gr. or. i ogr. mr. 273, łąk mr. 5, pastw. mr. 18, lasu mr. 545, nieuż. mr. 47; bud. mur. 4, drew. 7; las urządzony. Wś W. os. 29, mr. 133. Na początku XVI w. W. należy do par. Drużbice. Łany folw. dają dziesięcinę pleba nowi, kmiecie zaś tylko kolędę Łaski, L. B. , I, 460. Według reg. pob. pow. piotrkowskie go z r. 1552 wś ta miała 2 osad. , 4 łany, zaś Wdowińska Wola 1 osad. , 7 łan. Pawiński, Wielkp. , II, 257 i 259. Br. Ch. Wdzidze al. Wdzydze, niem. Weitsee, 1648 Wdzice, dok. 1258 Widencze, 1284 Wydencz, Widensee, znaczne jezioro na pograniczu pow. kościerskiego i chojnickiego. Ma kształt krzyża, podobnie jak jezioro Mawry MauerSee w Prusach Wschodnich. Wzn. 133 mt. npm. Z płn. na płd. ma 1 1 2 mili długości, w poprzecznych ramionach zaś od Przerębskiej Huty aż do Gołunia 1 milę, obwodu około 7 mil. Półn. większa część z obu ramionami należy do pow. kościerskiego płd. mniejsza, ale szersza, do chojnickiego. Półn. ramię zowie się też Gielino, zachodnie Radolny, wschodnie w dok. Golun al. Golon, t. j. Gołuń al. Goleń. Brzegi jeziora są po większej części strome, 20 do 30 stóp wzniesione i często lasem porosłe. W połudn. części znajdują się 4 wyspy różnej wielkości. Największa z nich, t. zw. Ostrów, ma 2 5 mili dług. i niemal 1 10 mili szer. Z płd. wsc. kąta jeziora wypływa przez śluzę, r. 1872 zbudowaną, rz. Czarna Woda, która najprzód toczy się murowanym kanałem i dopiero potem łączy się z właściwem łożyskiem rzecznem. Naokoło jeziora Wdzidzkiego leżą po zach. stronie Czarlina, Kozłowiec, Plęs, Laska, Rów i Przytarnia na połudn. Kliczkowy, na wschodu. Borsk, Wdzidze Tucholskie, Lipa, Kruszyny, Zabrody, Gołuń i Wdzydze Kiszewskio ob. Die Kassubei und Tuchler Haide von Pernin, str. 38. Jezioro to obfituje w ryby różne, mianowicie sumy, pstrągi, jazgarki, szczupaki, okonie, płotki, leszcze, karasie, marenki i u

Wda

Wda

Wdecki