w. św. Wojciecha, pod zarządem klasztorni św. Krzyża, , monasterio incorporatam. Miasto jest królewskiem. Dziesięcinę z łanów mieszczan, wartości do 20 grzyw. , pobiera proboszcz w Wąwolnicy, mający teź swe grunta i łąki. Przedmieście, także królewskie, posiadało 75 łanów, dających dziesięcinę praeposito monasterii in Wanwelnicza, wartości do 50 grzyw. Na przedmieściu tym stoi kościół parafialny, p. w. św. Maryi Magdaleny, macierzysty matrix względem kościoła w mieście Długosz, L. B. , II, 568. W obrębie parafii było 17 wsi zamieszkanych przez szlachtę małopolską przeważnie Okszyce, Szreniawici, Jastrzębczyki, Rawici, Prusowie itp. . Ze wsi tych dziesięcina szła najczęściej dla klasztoru Świętokrzyzkiego. Wysoka wartość dziesięciny świadczy o zamożności mieszkańców. Zdaje się jednak, że rozwój Kazimierza i Lublina przyczyni się do stopniowego upadku W. Przytem za Kazimierza Jagielończyka W. z wsiami należącemi do grodu oddaną zostaje drogą zastawu w ręce prywatne. W połowie XVI w. pożar niszczy całą osadę. Według reg. pobor. z r. 1569 miasto nie dało wcale szosu. W r. 1569 król polecił Janowi Firlejowi, dzierżawcy starostwa, odbudowanie miasta na innem miejscu i uwolnił mieszkańców na lat 6 od podatków, ceł. Mimo to miasto się już nie podniosło zapewne. W r. 1676 pogłówne płaci Gałęzowski od 79 mieszczan. Około r. 1860 przechowywało się w archiwum miejskiem 36 sztuk oryginalnych przywilejów i potwierdzeń, poczynając od r. 1374. Z dawniejszego kościoła św. Maryi Magdaleny pozostały tylko ruiny. Istniał on do r. 1849. Kościół par. , p. w. św. Wojciecha, z kamienia wzniesiony, zatracił cechy pierwotne wskutek przerobień Znajduje się w nim obraz Narodzenia M. Boskiej, pochodzący z dawniejszego kościoła. Benedyktyni posiadali prawo patronatu do 1819 r. Z dawnego ratusza pozostały tylko ślady fundamentów i szczątki piwnic. W magistracie tutejszym a około r. 1880 w urzędzie gminnym przechowywały się dwie stare pieczęcie, z których jedna miała napis, , S. civitatis de Kunigisberg a druga S. oppidi Varelnicensis. W. par. , dek. nowoaleksandryjski dawniej kazimierski, 5594 dusz. W. włączona została do gminy Drzewce ob. Drzewcza, która od r. 1880 otrzymała nazwę Wąwolnica, lecz ostatnie spisy urzęd. podają tę gminę p. n. Drzewce. Należy ona do sądu gm. okr. V w Celejowie, urząd gminny w Wąwolnicy, st. poczt. w Kurowie. Gmina ma 13760 mr. obszaru i 5639 mk, 5 prawosł. i 851 żyd. . W gm. istnieje gorzelnia, kopalnia kamienia wapiennego, cegielnia, tartak, olejarnia, dwa młyny. W skład gm. wchodzą os. Wąwolnica i wsi Buchałowice, Drzewce, Łopatki, Bronice, Chruszczew, Cynków, Czesławice, Charz, Strzelce, Badurki, Nałęczów, Bochotnica Kościelna, Antopol, Piotrowice Małe. Wąwolnickie starostwo niegrodowe, w wojew. lubelskiem, pow. urzędowskim, podług lustracyi z r. 1764, składało się z miasta Wąwolnicy i z wsi Charz, Mareczki, Bartłomiej o wice i Zawada. W r. 1771 posiadał je Stanisław Małachowski, wraz z żoną Maryą z Potockich, którzy opłacali kwarty złp. 1687 gr. 21, a hyberny złp. 441 gr. 17. Przez pewien czas posiadała je też królowa Bona. 2. W. , folw. , pow. garwoliński, gm. Ułęż, par. Żabianka, ma 1 dm. , 22 mk. , 315 mr. Br. Ch. Wąworków, w XVI w. Wamborków, wś i fol. nad rz. Opatówką, pow. opatowski, gm. i par. Opatów odl. 2 w. , ma gorzelnią, wia trak, pokłady kamienia, 25 dm. , 205 mk. W 1827 r. było 21 dm. , 139 mk. W r. 1885 fol. W. rozl. mr. 483 gr. or. i ogr. mr. 370, łąk mr. 6, pastw. mr. 5, lasu mr. 94, nieuż. mr. 9; bud. mur. 7, drew. 7; płodozm. 6 i 10pol. ; las nieurządzony. Do W. należał teź fol. Ko bylin. Wś W. os. 18, mr. 238. R. 1371 Woj tek z W. procesuje się z synami Pełki z Tudorowa o stawidła, jakiemi ten w Tudorowie zatrzymuje wodę potrzebną dla młyna w Karwowie Kod. Małop. , III, 253. Według reg. pob. pow. sandomierskiego z r. 1578 wś Wamborków, własność Jakuba Pozowskiego, miała 7 osad, 3 1 2 łan. , 1 zagr. , 3 kom. Pawiński, Małop. , 187. Br. Ch. Wąwozy, część Główczyna, w pow. grójeckim. Wązin al. Wądzyn, niem. Wansen, wś, pow. niborski, st. p. Gilgenburg. Wązikowa Wola, ob. Wężykowa Wola. Wązka, niem. Weske, rzeczka, dopływ jeziora Drużno al. Elblągskiego. Wązki Las, os. , pow. makowski, gm. Perzanowo, par. Czerwonka. Wązkie, jezioro w zlewie Wieprza, w dobrach Wereszczyn, pow. włodawskim. Ma 120 mr. obszaru. Płytkie, muliste, śród bagien położone. Wąż, folw. , pow. płocki, gm. Brwilno, par. Sikorz, odl. 15 w. od Płocka, ma 3 dm. , 13 mk. , 62 mr. Wąż, jezioro, w pow. leckim, obecnie osuszone ob. t. V, 117. Wążowiec, szczyt 1093 mt. wys. w grupie Babiej góry, w hr. orawskiem. W. wznosi się na południowym końcu poprzecznego żebra górskiego, rozpoczynającego się szczytem Brana 1517 mt. , oddzielonego znowu 1408 mt. wysokiem siodłem od Babiej góry. Głęboka dolina Bystrej oddziela Wążowiec od masywu Babiej góry, szeroka i otwarta dol. Wąworków Wąworków Wąwozy Wązin Wązikowa Wola Wązka Wązki Las Wązkie Wąż Wążowiec