bud. mur. 8, drew. 8; płodozm. 12pol. , po kłady torfu. Włościanie mieli tu 18 mr. We dług reg. pob. pow. kowalskiego z r. 1557 wś Wąwal szlachecka płaciła od 1 łanu Pawiński, Wielkp. , t. II, str. 19. 2. W. , wś i folw. nad rz. Pilicą, pow. opoczyński, gm. Unewel, par. Białobrzegi, odl. od Opoczna 29 w. , 16 dm. , 116 mk. , 323 mr. dwor. , 59 mr. włośc. W 1827 r. było 5 dm. , 52 mk. Folw. należy do dóbr Tomaszów. Według reg. pob. pow. opoczyńskiego z r. 1508 istniała wieś Wawol. W r. 1577 wś Wawol, własność Dą browskich, płaciła od 1 2 łan Pawiń. , Małop. , 294, 481. Br. Ch Wąwelnia, os. w par. Witaszyce, pow. pleszewskim Jarocin; nie jest wykazana w spisach urzędowych. Wąwelno, urzęd. Lindenald, dawniej Womwelno, Wanvelno r. 1290, Vavelno i Vanvelno r. 1374, Wawelno i 1385, wś kościelna i dwór, w pow. wyrzyskim, dekan. bydgoskim, o 9 klm. na płn. wschód od Mroczy, w okolicy wzgórzystej, wzn. 129 mt. npm. ; par. katol, szkoła, szpital i urząd stanu cywilnego w miejscu, par. prot. w Mroczy, poczta w Tuszkowie Bischofsthal, st. dr. źel. w Nakle o 21 klm. Wś ma 35 dm. , 273 mk. 163 katol, 110 prot. i 395 ha 315 roli i 57 łąk. Dwor z Toninkiem 7 dm. , 122 mk. i leśniczówką tworzy okrąg dworski, mający 25 dym. , 333 mk. 212 katol, 117 prot. , 4 żydów i 1342 ha. Do majętności W. należą, prócz Toninka, folwarki Buchheim i Falkenthal Cała majętność obejmuje 2092, 37 ha 1312, 86 roli, 411, 07 łąk, 71, 75 past. , 255, 32 lasu, 36, 77 nieuż. i 4, 60 wody; czysty dochód z ziemi 19431 mrk; cegielnia, gorzelnia parowa, owczarnia, nabiał, chow i tucz bydła holenderskiego; właścicielem jest Adolf Frenzel Kościół p, w. śś. Filipa, Jakuba i Maryi Magdaleny istniał już przed r. 1374; w miejsce starego wystawił nowy z cegły, z wieżą, w r. 1758 dziedzic Stanisław z Słupów Wałdowski, skarbnik wschowski, który w r. 1765 zapisał 10000 złp. na utrzymanie 2 mansyonarzy; do kościoła tego zaprowadzone w r. 1758 bractwo rożańcowe. Parafię składają Buchheim, Falkenthal, Jaszkowo, Mirucin, Ostrówek, Skoraczew, Skoraczewko, Tonin, Toninek, Tuszkowo i W. Około r. 1888 liczyła parafia 1140 dusz. W r. 1290 arcybisk. gnieźn, Jakub II przekazał cystersom byszowskim Koronowo swe dziesięciny stołowe z W. i innych włości w ziemi nakielskiej, w zamian za innej arcyb. Jarosław zatwierdził tę zamianę Kod. Wielk. , n. 655, 656, 1406; gdy zaś mieszkańcy W. wzbraniali się dziesięcin, arcyb. Jan Suchywilk w r. 1374 i Bodzęta w r. 1385 wzywali plebana, ażeby trwającym w uporze mieszkańcom zagrozić klątwą tamże, n. 1710, 1828. W r. 1359 pisał się Łaszcz z W. ; w r. 1377 dziedziczył tę majętność Jaśko Izdebka tamże, n. 1393, 1748 z Izdebna pod Rogowem, w pow. mogilnickim. W r. 1578 było 6 współdziedziców, łanów os. 21 i 3 puste; Ślesiński posiadał 1 łan pusty, 2 os. i 1 komorn. ; Korytowski 1 pusty, 2 os. , 3 zagr. i 1 rzemieśl; Spławski 4 os. ; Sucharski 1 pusty, 4 os. ; Kostka 6 os. , 1 zagr. i 2 rzem. ; Zebrzydowski 3 os. i 1 rzem. z rolą. W r. 1620 miał Korytowski 1 pusty, 4 os. i 4 zagr. ; Wojciech Sucharski 7 os. ; a kapituła gnieźnieńska 6 os. , 2 zagr. i 1 rzem. W r. 1758 posiadał całe W. Stanisław z Słupów Wałdowski, około r. 1793 Piotr Goetzendorf Grabowski, około r. 1850 Józef Grabowski. E. Cal. Wąwolno, pow. opolski, ob. Bowalno. Wąwolnica 1. w dok. z r. 1377 Wanwelnicza, osada miejska, dawniej miasto, nad rz. Bystrą al Trypą, pow. nowoaleksandryjski puławski, gm. Drzewce, par. Wąwolnica. Leży w dolinie rzeki, śród wyżyny lesistej, poszarpanej licznemi jarami, ciągnącej się od Wisły w okolicy Kazimierza ku Lublinowi Na dnie rzeki występują już pokłady wapienne, podczas gdy przyległe wzgórza są gliniaste. Odl 28 w. od Lublina, 14 w. na wschódpłd. od Kazimierza nad Wisłą, 8 w. od Nałęczowa st. dr. żel, 9 w. od Kurowa. Posiada kościół par. murowany, szkołę poczatkową, urząd gm. , 145 dm. , 1693 mk. r. 1883, w tej liczbie 628 żyd. W r. 1827 było 141 dm. ; 1132 mk. ; r. 1857 było 145 dm. 6 mur. , 1426 mk. 404 żydów. Dochody miasta wynosiły w 1857 r. 1160 rs. 69 kop. Podanie miejscowe głosi, jakoby Krakus po wzniesieniu grodu na Wawelu, przybył tu Wisłą i założywszy na wzgórzu oblanym wodą gród, nazwał go Wąwelnicą. Prawdą jaka się mieści w tej tradycyi jest fakt małopolskiego pochodzenia pierwotnych kolonistów tych stron i wczesnego założenia grodu dla osłony tych odległych kresów państwa piastowskiego. Przy grodzie osadzono w okolicy milicyę grodową, której pamiątką są wsi drobnej szlachty i nazwa poblizkiej wsi Strzelce. Wkrótce potem, a może i współcześnie, osadzono w grodzie benedyktynów sprowadzonych z klasztoru Świętokrzyzkiego. Przy grodzie założyli oni kościołek p. w. św. Maryi Magdaleny. Żyzna dolina rzeczki Bystrej zaludniła się zapewne dość szybko a przy grodzie powstało targowisko, które za Kazimierza W. otrzymuje prawo miejskie. Już w dok. r. 1377 wydanym dla mieszczan lubelskich, czytamy ex utraque parte vie que ducit in civitatem Wanwelnicza Kod. Małop. , III, 312. W połowie XV w. miasto posiada oddzielny kościół par. murowany, p.

Wąwelnia

Wąwelnia

Wąwelno

Wąwolno

Wąwolnica