nie. W skład gm. wchodzą BukowoDuże, Jaki, Kędzierowo, Kudłaczewo, Ławsk, Niebrzydy, Nieciki, Szwelczyny, Szymany, W, i Żebry. Z tych tylko 4 są wsiami wło ściańskiemi, resztę zamieszkuje drobna szla chta. Br. Ch. Wąsosz al. Wąsosze, niekiedy Wąsorz, urzęd. Wonsosz, Wanosche w r. 1404, Wanschosche r. 1410, Wąssose 1413, Waynchosse, Wąszosze r. 1421 i t. p. , wś, w pow. szubiń skim, o 7 klm. na połd. od Szubina par. prot. i poczta, wzdłuż zach. brzegu jeziora zwa nego Wąsoskim, przy połd. krawędzi jez. Żędowskiego. Par. katol. , Słupy, szkoła w miejscu, st. dr. żel. w Żninie o 11 klm. ; z Babią Gacią tworzy okrąg wiejski, mający 50 dm. , 384 mk. 279 katol. , 105 prot. i 747 ha 390 roli, 78 łąk, 131 lasn. Graniczy na połd. z Żędowem, na zach. z Dąbrową Eichenhein i Słupami, na półn. z Kowalewem Gruenhagen, na wschodzie z os. Seedorf, Obszar W. , w poprzek którego idzie bity trakt z Żnina do Szubina, obejmuje jeziora Skrzynkę i Wąsosze; rozciąga się wzdłuż zach. brzegu jez. Żędowskiego i półn. kończy ny jez. Sobiejuszego. Na tym obszarze, wzn. 81, 3 do 88, 5 mt. npm. , rozrzucone są domy włościańskie, wiatrak i cegielnia; na łąkach, zwłaszcza wzdłuż Gąsawki, która odgranicza W. od Dąbrowy, znajdują się pokłady torfu. W. był niewątpliwie siedzibą szlachecka, za nim wcielony został do majętności szubińskiej. Ztąd pochodził zapewne Dzietrzyk Teodoryk Wanszewski, prawujący się około r. 1390 z Wojtkiem z Trląga, późniejszym podkomo rzym kaliskim. Z tego W. pisał się Maciej Pałuka czyli Toporczyk, sędzia kaliski w r. 1401 i 1404, synowiec Sędziwoja z Szubina, wojew. kaliskiego Kod. Dypl. Pol. , I, 272, II, 365, po którego śmierci objął wojewódz two kaliskie i ststwo nakielskie. W r. 1410 na czele szlachty osiadłej między Wełną a Pomorzem na Pałukach, wtargnąwszy zbrojno na Pomorze, doznał klęski sromotnej Długosz, Hist. , IV, 35; wojewodą kaliskim spotykamy Macieja jeszcze w r. 1423 Kod. Lit. wyd. Racz. , 310. Maciej z Łabiszyna wojewoda kaliski podpisany pod dok. z r. 1416 Kod. Dypl. PoL, I, 243 i Akta gr. ziem. , V, 40, był wojewodą brzeskokujawskim. około r. 1520 pleban słupski pobierał dziesię cinę snopową z ról dziedzicznych i kmiecych w W. ; kmiecie płacili prócz tego za dziesięci nę lnianą po 2 gr. i kolendę po groszu z łanu; po groszu dawali też karczmarze. W r. 1577 było tu półtora śladu os. i 4 zagr. ; dwa lata potem pół śladu i 2 zagr, , a w r. 1620 jeden ślad i rybak. Przy schyłku zeszłego wieku I należał W. do Stanisława Mycielskiego, dziedzica Szubina. E. Cal. Wąsosz 1. niem. Wonzow, r. 1400 Wąsoss, 1496 Wąsosze, wś nad rzką Głumią, pow. złotowski, st. p. Krajenka, par. kat. Złotowo; szk. ewang. w miejscu; 527 ha 364 roli or. ; 70 łąk, 25 lasu; 1885 r. 25 dm. , 37 dym. , 218 mk. , 34 kat. , 184 ew. W r. 1646 dostaje tę wś Cichocki w dożywocie ob. Schmitt, Der Kr. Flatow, str. 281. W trzeciej wojnie szwedzkiej 1700 1720 została spustoszoną tamże, str. 73. Według wizyty Jezierskiego z r. 1695 płacili tu hortulani et artifices me sznego po 3 grosze str. 58. 2. W. , leśn. , tamże. Kś. Fr. Wąsosz, według Słownika geogr. Knie go Wążciorz niem. Herrstadt, łacin. Chyriopolis i mylnie Chrysopolis, w dok. z r. 1290 H ernstat, miasto na Szląsku, pow. gurowski Guhrau, nad rz. Baryczą z praw. brzegu, przy ujściu Orli Horla. Odl. 8 mil na półn. zach. od Wrocławia, niedaleko od granicy w. ks. poznańskiego i miasta Rawicza. Posiada kościół par. ewang. , kościół par. katol. , szkołę, dom przytułku dla ubogich, sąd okręgowy, urząd poczt. , warsztaty sukiennicze i tkactwo bawełniane. W r. 1885 miało miasto 252 dm. , 542 gospodarstw, 2118 mk. 1675 ew. , 374 kat. , 9 in. wyzn. , 60 żyd. i 881 ha ziemi 576 ha roli, 226 łąk i 52 lasn. W r. 1841 było 240 dm. , 1875 mk. 1659 ew. , 208 kat. , 8 żyd. . Stanowi domenę królewską. Przywilej miejski na prawie niem. , takiem jakie posiadały Szprotawa i Żegań, nadał Henryk III, ks. głogowski, r. 1290. Nazwa niemiecka występuje w dokumentach z r. 1310 i 1312 Hernstat cum suo districtu, lecz używaną bywa i polska, jak w dok. z r. 1374, w którym występuje Bertold de Camen pleban in Wansow wratisl. dioec. Kod. Wielkp. , Nr. 932, 952, 1705. Kościół paraf, zajęty w XVI w. przez protestantów i zwrócony w połowie XVII katolikom, wrócił znowu do protestantow w r. 1707 na mocy umowy altranstadz kiej. W tym czasie parafia katol. przeniesioną została do kościoła św. Andrzeja, stojącego na górze pod miastem i założonego podobno przez św. Jadwigę. Do r. 1818 miasto należało do powiatu wołowskiego Wohlau. Istniała tu cukrownia i wielka przędzalnia lnu, połączona z uprawą tej rośliny na obszarze 2000 morg. Zamknięta około r. 1840. W par. katol. , dek. górskiego, miała r. 1869 tylko 576 kat. , obok 1632 ew. i 45 izr. Br. Ch. Wąsosze 1. wś i folw. nad jez. Śleszyńskim na zach. brzegu połudn. części jeziora, pow, kolski, gm. Piotrkowice, par. Wąsosze, odl. 30 w. od Koła a 11 w. od Konina. Posiada kościół par. murowany, gorzelnią parową, młyn parowy, wiatrak, cegielnią, kopalnią torfu, 16 dm. , 342 mk. W r. 1827 było 15 dm. , 124 mk. W r. 1885 fol. W. z attyn.

Wąsocz

Wąsosz

Wąsosze