II, 504. 2. W. , wś i folw. nad rz. Pilicą, przy ujściu Białki, pow. noworadomski, gm. i par. Koniecpol, ma 13 dm. , 88 mk. , 272 mr. włośc. Folw. W. należy do dóbr Koniecpol. 3. W. , w XVI w. Vansosche, kol. , pustkowie i folw. nad rz. Wartą, pow. częstochowski, gm. Popów, par. Wąsosz, odl. 30 w. na płn. od Częstochowy. Ma kościół murowany, szkołę początkową, 65 dm. , 475 mk. , 1388 morg. włośc. , 502 mr. folw. majorat gen. Muchanowa. Na obszarze W. powstała Nowa Wieś Wąsoska, mająca 33 dm. , 230 mk. , 1361 morg. 582 mr. roli. W r. 1827 było w ogóle 49 dm. , 483 mk. W. należał dawniej do starostwa brzeźnickiego, później do paulinów jasnogórskich, dziś prywatna. Wieś zdawna królewska, wchodziła w skład ststwa brzeźnickiego. W r. 1564 wś królewska, w wojew. sieradzkim, miała łanów 12 czynszowych; karczmarze mieli l 1 2 łana, zdun na 1 2 łanku; młyn na Warcie, młynek na strudze Trzebce. Dochód 101 fl. 24 gr. 13 den. Lustr. , V, 172. W r. 1658 nadaną została klasztorowi częstochowskiemu w nagrodę za obronę przeciw Szwedom. Kościół par. , I p. w. św. Andrzeja apostoła, istniał już zapewne w XIV w. Akta gnieźn. nazywają go starym w r. 1460. Patronat należał do króla. Pleban miał szczupłe uposażenie; stanowiła je karczma z rolą, dająca na początku XVI w. czynszu grzywnę bez 2 gr. i 1 zagrodnik płacący fertony. Łąki kościelne nad Wartą zarosłe były krzakami. Dziesięcinę pieniężną, po 6 gr. z łanu, płacili kmiecie z W. proboszczowi wieluńskiemu, swemu zaś plebanowi meszne po 3 kor. żyta, tyleż owsa. Łany sołtysie dawały dziesięcinę plebanowi. Obecny kościół murowany stanął r. 1848 kosztem parafian Łaski, L. B. , I, 528 i przypisy. W. par. , dek. częstochowski, 1700 dusz. 4. W. , wś i młyn nad rz. Konopką dopł. Warty, pow. częstochowski, gm. Rększowice, par. Konopiska, o 11 w. na płd. od Częstochowy, ma 28 dm. , 172 mk. , 666 morg. włośc. i 35 mr. osady młyń. , 1 1 2 i mr. os. karcz. W r. 1827 było 13 dm. , 99 mk 5. W. , ws nad rz. Czarną, przy ujściu Krasnej, pow. konecki, gm. Duraczów, par. Końskie odl. 9 w. , ma 51 dm. , 297 mk. , 1249 morg. dwor. i 55 os. i 531 mr. włośc. Wś ta wchodziła w skład dóbr Końskie. W 1827 r. było 27 dm. , 150 mk. Istniała tu huta żelazna, produkująca do 1000 cent. rocznie. 6. W. , wś, pow. konecki, gm. i par. Czermno, odl. od Końskich 30 w. , leży przy szosie, ma 15 dm. , 174 mk. , 166 morg. włośc. W 1827 r. 5 dm. , 22 mk. ; wchodziła w skład dóbr Czermno. 7. W. , wś, pow. kielecki, par. Kielce. Podana w spisie z r. 1827 jako wś rządowa, wchodząca w skład dóbr górniczych. Należała poprzednio do dóbr Słownlk Geograficzny T. XIII. Zeszyt 147. biskupich, a później do ekonomii rząd. Kielce. We wsi było wójtowstwo. 8. W. , dawniej Wąsosze, osada miejska, dawniej miasteczko, nad rz. Wissą Wysią, pow. szczuczyński, gm. i par. Wąsosz, odl. 8 w. na płd. od Szczuczyna, przy drodze do Radziłowa, Posiada kościół par. murowany i drugi poklasztorny, także murowany, szkołę początkową, urząd gminny, młyn wodny, 170 dm. , 2153 mk. i 5869 morg. ziemi należące do mieszczan. W r. 1827 było 171 dm. , 1242 mk. Sąd gm. okr. I i st. poczt. w Szczuczynie. Jestto dawna wieś książęca w ziemi wizkiej. Władysław, ks. mazow. , syn Ziemowita, wykupił r. 1435 od ks. Bolesława ziemię wizką, zastawioną przez wspomnianego Ziemowita, ojca Bolesława, Janowi. On to był podobno fundatorem parafii i kościoła w W. , on też zapewne nadał osadzie prawo miejskie, W. jest wtedy ważnym centrem w ziemi wizkiej. Szczuczyn jeszcze nie istnieje, Radziłów niema prawa miejskiego. Książę Władysław potwierdza w W. r. 1437 sprzedaż 10 włók nadanych Szczukom. Odbywają się tu, podobno od początku XV w. , roki sądowe ziemskie ziemi wizkiej. Według lustracyi z r. 1549 było w ogóle 60 łanów; z tych 44 czynszowych, 2 kościelne, 6 wójtowskich, 7 szlacheckich, 1 młynarski. Z łanu płacono po gr. 24 i dawano po 3 kor. pszenicy a 6 owsa. Targi tygodniowe w czwartki; trzy jarmarki do roku. Targowe czyniło do 4 zł. rocznie; postrzygalnia 2 zł. a waga zł. 2 gr. 10. Młynów było 4, z tych 2 na Wissie a 2 na Grząskiej Greska. Dwór zniszczony w czasie wojny pruskiej; był tylko mały zrujnowany domek. Według lustracyi z r. 1566 jest siedlisko dobre wielkie i mógłby być łącznym kosztem dwór zbudowany alić urzędnik w plebanii mieszka Lustr. , IV, 31 i V, 106. W 1564 r. liczono do 300 domów płacących podatek. W. 1605 mieszczanin Andrzej Rogala ufundował kościół i klasztor karmelitów. Wojny szwedzkie za Augusta II zniszczyły miasto. Częste pożary ostatni w r. 1834 zatarły pierwotny ostrołukowy charakter kościoła parafialnego. Rozwój pobliskiego Szczuczyna, zwłaszcza od przeprowadzenia szosy warszawskokowieńskiej, która pominęnęła Wąsosz, odebrał tej osadzie dawniejsze znaczenie. Starostwo wąsoskie, składające się tylko z miasta i wójtowstwa, pierwotnie część wiznieńskiego, posiadał w r. 1771 Jakub Łaguna, który płacił kwarty zł. 62 gr. 7 a hyberny 459 gr. 22. W. parafia, dek. szczuczyński dawniej wąsoski, ma 6218 dusz. Do końca XVII w. Szczuczyn należał do par. w Wąsoszu. W. gmina, rozległości 9257 morg. i 4087 mk. śród stałej ludności 755 żydów i 7 prot. . Sąd gm. okr. I i st. p. w Szczuczy12

Wąsocz