wojw. kaliski. Król Władysław rozporządził, że W. po śmierci wojewody wrócić ma do biskupów, w których ręku pozostało aż do zaboru. W r. 1583 było tu 5 łan. km. , 2 1 4 sołtyskich, zagrodnik i rzemieślnik. Rząd pruski wcielił tę wś do domeny w Inowrocławiu. W. dziesięcinowało dziekanom kruszwickim. Wąpielsk, niewłaściwie Wompielsk, w XVI w. Vąpielsko, wś, folw i dobra, pow. rypiński, gm. Wąpielsk, par. Radziki Wielkie, odl. 10 w. od Rypina, posiada urząd gm. , kasę wkła dowozaliczkową gminną, piękny pałacyk i park właścicieli dóbr, staranne gospodarstwo folwarczne, 19 dm. , 446 mk. W r. 1827 było 30 dm. , 196 mk. Folw. W. w r. 1887 rozl. mr. 1369 gr. or. i ogr. mr. 1093, łąk mr. 49, pastw. mr. 61, lasu mr. 100, nieuż. mr. 66; bud. mur. 13, drew. 10; płodozm. 13pol. , po kłady torfu, wiatrak. W skład dóbr poprze dnio wchodziły Wś W. os. 56, mr. 324; wś Lisiny os, 9, mr. 12; wś Poręby os. 2, mr. 5. Według reg. pob, pow. rypińskiego z r. 1564 wś W. miała 21 kmieci na 10 łanach, 8 zagr. , 1 karczmarza. Płacono 12 fl. 4 gr. i 2 sol. Pawiński, Wielkp. , I, 300. R. 1789 W. wła sność w części Przeciszewskiej, która wysie wała 55 kor. żyta i 3 kor. pszen. i pobierała 240 złp. czynszu z propinacyi. W części Mączyńskich wysiewano 75 kor. żyta i 2 kor. pszen. , i 1100 złp. czynszu. W ostatnich czasach dobra należały do Siemiątkowskich. W. gmina należy do sądu gm. okr. II i st. pocz. w Rypinie, ma 13263 morg. obszaru, w tem 8537 mr. roli i 3897 mk. Śród stałej ludności jest 404 ew. , 4 żyd. W gminie jest kościół paraf. katol. , 3 szkółki początkowe, z tych jedna ewang. , urząd gm. , 4 sklepy, 8 kuźni, 3 młyny wodne, 3 wiatraki, 6 cegielni, 3 karczmy i fabryka mączki kartoflanej. W skład gm. wchodzą wsi włośc Cetki, Czarnia, Czyżewo, Długie, Kiełpiny, Kierz Radzikowski, Kozłowiec, Kupno, Lisiny, Pieskowizna, Poręby, Pólka Małe i Duże, Radzi ki Wielkie i Poduchowne, Rakowo, Tomaszewo, Warpalice, Wąpielsk i Wrzeszowo; fol warki Cetki, Długie, Kiełpiny, Radziki Wiel kie, Kuskowo, Rakowo, Warpalice i Wą pielsk. Br. Ch. Wąpiersk, niem. Wompiersk, dok. Wampertsch, 1411 Wamperschke, Wampersch, Wampersky wś nad jeziorem t. n. , nad granicą Prus Wschodnich, pow, brodnicki, st. p. i par. kat. Lidzbark, 1267 ha 932 roli or. , 69 łąk, 16 lasu; 1885 r. 80 dm. , 117 dym. , 608 mk. , 492 kat. , 116 ew. ; szkoła katol. Krzyżackie księgi czynszowe z XV w. piszą W. ma włók 61 à 13 skojców 42 osiadł. , 1 karcz. pustą ob. Gesch. der Stadt und Kr. Kulm von Schultz, II, 112. Wówczas należała wś do komturstwa brodnickiego. Według krzyżackich ksiąg z r. 1414 poniósł W. w ostatniej wojnie 200 grzyw. szkody ob. tamże, str. 159. Wizyta Strzesza z r. 1667 72 pisze In Wąpierzk villa ad curiam Lautemburgensem pertin. cmethones ita fuerunt situati quilibet duos mansos usuales colebat Joannes Kordal, Siwek, Bunia, Parzich, Kozik, Brozko, Gra czyk, Baranek, Sowa, Dymek, Rokosz, Pau lus Baranek, Firoń, Kordal alter. Rólka, Kry stek, Bartek, Gregorek. Nobiles Albertus Santopski mansos tres. Sebastianus Karwoszecki duos, Stanil. Karwoszecki duos. Extradebant temporibus Tilicianis mensuras siliginis 28 1 2 et totidem avenae pag. 368. Już za czasów krzyżackich znajdował się w W. kościół paraf. , pierwotnie murowany, p. w. św. Michała Arch. i Maryi Magd. Uposaże nie proboszcza stanowiły 4 włóki; jako wsi parafialne wymieniają W. i Jelen. W czasie reformacyi, a jeszcze bardziej przez wojny szwedzkie kościół tak podupadł, że same tyl ko pozostały gruzy. Gminę przyłączono do Lidzbarka; włóki plebańskie przepadły. Do piero po drugiej wojnie szwedzkiej prob. lidzbarski Stefan Bagniewski uczynił pierwszy krok do wskrzeszenia świątyni przez odzyska nie drogą procesu owych 4 zabranych włók. Następnie dziedzic, Wawrzyniec Wąpierski, wsparł pieniędzmi proboszcza Krzysztofa z Lidzbarka tak, iż nową mógł rozpocząć i do kończyć świątynię około r. 1671. Kościół był murowany; nabożeństwo odprawiał prob. z Lidzbarka co trzecią lub czwartą niedzielę, oprócz tego odprawiały się tu odpusty w dzień św. Michała Arch, i św. Maryi Magd. i w drugie święto Boż. Narodz. , Wielkanocy i Ziel. świąt. W 1733 r. kościół zgorzał zu pełnie. Dopiero biskup Bajer r. 1762 rozka zał pokryć mury deskami. W krótkim czasie stanął poniekąd nowy kościół. W wielkim ołtarzu umieszczono obraz św. Michała Arch. Wojny napoleońskie znów zgotowały upadek kościołowi; r. 1820 stał spustoszony, dach i kozły zapadły. Zamiary gminy co do odbudowy spełzły bez skutku. Rozebrano ster czące mury, tak że i szczątku nie pozostało ob. Utrac. kościoły p. ks. Fankidejskiego, str. 138. Według topografii Goldbecka z r. 1789 liczyła wś wraz z folw. 29 dym. ob. str. 254. Kś. Fr. Wąpierszczyzna, wś włośc, pow. lidzki, 3 okr, pol. , odl. 28 w. od Szczuczyna; 4 dm. , 64 mk. Wąpierz, łąka, na Dusinie, pow. szremski. Wąs, niem. Wonsmuehle, os. młyń. do Mroczna, nad strum. t. n. , dopływem Wla, pow. lubawski, 2 dm. , 23 mk. Wizyta Potockiego z r. 1706 pisze Molitor Wąs dictus ex suo Campo ad molendinum spectante coretum siliginis totidemque avenae pendit annuatim Wąpielsk Wąpielsk Wąpiersk Wąpierszczyzna Wąpierz