od posiadającego ją rodu; możnaby też upatrywać tu pewien związek z nazwą średniowieczną stolicy Pałuk Łukna potem Łękno, dziś Łekno. Ród Pałuków w swym zawiązku nie miał żadnej wspólności rodowej z Toporczykami małopolskimi; podobieństwo późniejszych znaków pieczętnych, tudzież zbliżenie się Pałuków w XIV wieku do Toporczyków, zatarły tak dalece istniejące między temi rodami różnice, że już za czasów Długosza nie znano odrębnego rodu Pałuków czytaj A. Małeckiego, Studya herald. , II, 80 96. Mieszkańcy Pałuk zowią się Pałuczanami; Pałuczanka wyraża mieszkankę tej ziemi, lub dziewicę z rodu Pałuków. Po r. 1408 nie spotkaliśmy się z przydomkiem szlacheckim Pałuka; między r. 1389 i 1399 występuje Mikołaj Pałuka Pałuczanin, mieszczanin poznański Akta gr. Wielkop. , I; za czasów Długosza Lib. Benef. , II, 272 pisał się z Pałuk de Paluky Mikołaj, prebendarz w Dębnie pod Wojniczem. Wyjąwszy sprostowanych powyżej co do granic Pałuk niedokładności, zgadzają się wszystkie inne w dyplomatach wzmianki z granicami pow. kcyńskiego; jako to Smogulec in terra Palukacensi w r. 1335 Kod. Wielk. , n. 1154; Krotoszyn pod Domaborzem in districtu Palucensi w r. 1361 t. , n. 1453; przy rozgraniczaniu dyecezyi wielkopolskich w r. 1364 zostały przy dyecezyi gnieźnieńskiej in districtu seu territorio Pałuki parafie Żoń Dziewoklucz, Kaliszany, Kamienica, Oporzyn, Pawłowo, Próchnowo, Sarbka, Toniszewo i Zbyszewice, Grylewo Kopaszyn, obie Laskonnice, Nowe, Rybowo, Zaszkowice i nie istniejący już Krotoszyn pod Domaborzem, Gołańcza Czesławice, Grabowo, Krzyżanki i Tomczyce, Chojna Borowo, Dobieszewko, Potulin i Jeziorki, tudzież Jaktorowo, tworzące odrębną parafią t. , n. 1522. Tegoż roku 1364 Wincenty z Słopanowa w obec króla Kazimierza oskarżając Sędziwoja z Czarnkowa, kasztelana nakielskiego, o różne zbrodnie, zarzuca mu cum Paluky Pałuozanie transiverunt super Vedilske w okolicy Wałcza, tunc ipsos premonuit et scire permisit. .. t. , n. 1510. Pod r. 1383 zachodzą, in districtu Palucensi, prope Lecno Pawłowo pod Żoniem i nieznana nam bliżej Kszelmcza t. , n. 1814. W owym czasie wrzała wojna domowa Nałęczów i Grzymałów, w której czynny brali udział Pałuczanie. Arnold z Wałdowa, podczas gdy Domarad, kasztelan poznański, z ludem żnińskim obsaczał w ziemi nakielskiej zameczek jego na Włościborzu, najechał z Pałuczanami i innymi towarzyszami okolicę Żnina, gdzie zabrawszy stada i trzody, zapędził je do Gołańczy; potem posiłkował Nałęczów przy dobywaniu Żnina, zajętego przez Grzymałów, którym arcybiskup Bodzęta był odstąpił wszystkie dziesięciny stołowe, jakie pobierał in terra Palucensi Janko z Czarnk. w Pomn. Dz. Pol, II, 747, 8 i 741. Pod r. 1397 zachodzi Srebrna Góra in districtu Palucacensi, a p. r. 1399 Gąbin i Chomętowo Kod. Wielk. , n. 1973, 2008. Te dwie włości wchodziły przedtem w skład dzielnicy żnińskiej, która się nie utrzymała. Widownią najazdów krzyżackich były Pałuki kilkakrotnie, n. p. w r. 1331, potem w r. 1433 Dług. , Lib. Ben. , II, 82 i w r. 1462; w tym czasie wyszedłszy z Chojnic na Pomorzu Kaszubskiem, zapuścili się aż na Pałuki, gdzie spaliwszy 6 wsi, wzięli Macieja Słupskiego do niewoli Dług. Hist. , V, 345 prawdopodobnie w Stupach nad Gąsawką, siedzibie Słupskich Pałuków. Długosz mówiąc o rosnących w ziemi garnkach t. j. o popielnicach wspomina Kozielsko na Pałukach ku wschodowi od Łekna Pałuki poćwiertowane na drobne kawałki, przestały oznaczać, co niegdyś wyrażały. Znaczna część tej ziemi dostała się w udziale pow. wągrowieckiemu. Najstarszą osadą w tym powiecie jest Łekno, domniemalne gniazdo rodu Pałuków. Równocześnie z Łeknem wyprowadza na widownią dziejową bulla Innocentego II z r. 1136 osady Dochanowo, Górzyce, Podolin, Siedlec i Żerniki, uposażenie zaś cystersów w Łeknie z r. 1153 wymienia Bartodzieje, Bliżyce, Bukowiec, Czerlin, Dąbrowę, Domaborz, Kaczkowo, Konin Koninek, Krosno, Mokronosy, Morakowo, Ochodzę, Panigródz, Pokrzywnicę, Rgielsko, Straszewo, Targowisko pod Łeknem i Turzę; potem pojawiają się Durowo i Kobylec r. 1211, Grylewo r. 1213, Rakowo r. 1214, Bracholin, Redgoszcz, Siedleczko i Żabiczyn r. 1216, Rościnno i Tarnowa r. 1218, Kamienica, Łaziska i Łukowo r. 1222, Oporzyn r. 1232, wieś Wolna i sąsiedni Zrazim r. 1239, Pawłowo p. Żoniem r. 1243, Gole, Kiedrowo, Niedźwiady Rogowskie, Sienno i Workowe r. 1252, Kaliszany, Szczodrochowo i Toniszewo r. 1253, Kozielsko r. 1256, Międzychód i Niemczyn r. 1258, Cerekwica i Świerczewo r. 1285, Włoszanów r. 1272, Brzeżno niemieckie, Chawłodno, Kopaszyn i Łęgniszewo r. 1282, Janówiec r. 1292, Komorowo, Obiecanowo i Stawiany r. 1298, Wapno r. 1299, Dzwonowe r. 1307, Jankowo i Łęgowo r. 1319, Kołdrąb r. 1326, Nowe r. 1327, Nadborowo r. 1328, Pruśce r. 1329, Jańczewo Juncewo i Sławomirz r. 1331, Smogulec r. 1335, Łosiniec r. 1340, Dziewierzewo, Niedźwiady i Pawłowo pod Dzwonowem, tudzież Wysoka r. 1348, Gądecz Goncz i Kłodzin około tego czasu, Laskownica r. 1353, Świątkowo i Uścikowo r. 1356, Sulinowo r. 1357, Bielawy r. 1358,

Wągrowiec