jez. Łopienna 10 mt. . Wełnianka minąwszy Kiszkowo, zdąża do granicy pow. wągrowieckiego, który na przestrzeni 7 klm. odgranicza od gnieźnieńskiego; płynie od południa ku północy, na wysokości Jagniewic w pow. gnieźnieńskim opuszczą granice powiatowe; mija Glinno po lewym, Raczkowo po praw. brzegu; obraca młyn Nadolny i skręca półkolem ku połd. zach. ; na tym zakręcie znajduje się zdrój ściekający do rzeki, która w dalszym biegu oblewa osadę Pedę, obraca Piłę skocką i przyjmuje z lew. brzegu odpływy jezior Czarnego 76, 2 i Maciejaka 74, 1. Brzeg połud. wschodni i półn. wschodni tego jeziora przypierają do pow. wągrowieckiego, część zaś wschodnią jeziora przecinają granice pow. wągr. i obornickiego. Poniżej Skoków, nieopodal dworu przyjmuje Wełnianka z praw. brzegu odpływy jez. Rudno 72, 7, zasilanego na północy odpływem większego jeziorka 77, 6 na Lechlinie; obraca młyn Nadolnik, zasila się innym odpływem jeziora Maciejaka, i wchodzi do jez. Budziszewskiego 71, 5, którego brzeg wschodni przypiera do pow. wągrowieckiego. Wydobywszy się z jeziora przyjmuje z praw. brzegu odpływ jez. Czarnego 72 w lasach siernickich, połączonego z siecią zbiorowisk wód, spływających z jez. Prusieckiem do Wełny; potem na przestrzeni 1 klm. odgranicza raz jeszcze wspomnione powiaty i wchodzi dp pow. obornickiego. Dolina, którą płynie Wełnianka, pochyla się od 92, 6 do 76, 3 mt. ; długość biegu Welnianki w powiecie około 14 klm. , a na granicach powiatowych około 9 klm. Znachodzimy jeszcze dwa w powiecie jeziora, które z siecią ciągnącą się wzdłuż wschod. granicy pow. obornickiego spływają do Welnianki. Jez. Skrzynka 75, 6 tuż pod Dzwonowem, na połd. kończynie pow. wągr. , odpływa na północy do jeziorka bezimiennego, zasilanego strugą płynącą od Dąbrówki Kościelnej, z pow. obornickiego, i odpływającego na granicy Dzwonowa do jez. Wielkiego 75, 1 na Niedźwiadach Pawłowskich, którego kończyna półn. , jeziorem Kościelnem zwana, wchodzi do pow. obornickiego. Na północy kończy sieć wspomnione już powyżej jez. Maciejak. Jeziorko Głęboczek i rzeczułka Żeleźnica, na obszarze Łęgowa, wyschły do szczętu. Na międzyrzeczu dolnej Wełny i Welnianki wzniesienia sięgają od 74, 6 Biniewo do 100 mt. Szczodrków. Na połd. kończynie powiatu wzniesienia do chodzą 124 mt. npm. na Miączynku i na Rojewcu. Gole w wschodniej części lewego porzecza Wełny sięgają 1305 mt. npm. Prócz wymienionych powyżej nazw przechowuje się w uszach ludu bogata nomenklatura miejsc dziś nieosadzonychj jak np. na Bartodziejach łąka Orle, na Bobrownikach Biały bród i Sucha łąka, na Bukówcu Grobla i Kepista łąka, pod Dziewierzewem Rudy i Popelka, na Kozielsku Księży kąt, pod Łęgniszewem Kaczkowy staw, pod Łeknem pole Popowiec, na Modrzewiu przy jez. Stępuchowskiem Pieczyska, pod Nieswiastowicami las Ruda i Wierzchowisko, na Pląskowie Łowianka i Żabice, na Pokrzywnicy błoto Niedźwiedzie w lesie, na Przysiece Czaplinek, Żórawiniec i Strzyżyny, na Rudnicach Gapiniec, Manna, Moczysko, Szubienica, Wilczysko i Brzozowska łąka, na Siedlcu Żale, na Siennie łąka Żórawiec, Dołek, Młynik, Kobus, Kobusek, Gościńczyk, Kowal, Piątek, góra Wiatrakowa, Niwka, Studziarka, Wielka Woda i Dziesiętnik, na Biernikach Brojce, Siedm mogił i jeziorko Wydarte, pod Wągrówcem i Łeknem Sady Kierz, Krowi Kierz, Kawczy las i Świeże błota na Żabiczynie Wilczy Kierz, na Żelicach Żale i Żórawiniec. Komunikacyę w powiecie ułatwiają dwie odnogi kolejowe, z których jedna łączy tor dr. żel. poznańskopilskiej z poznańskotoruńską, a druga poznańsko toruńską z toruńskopilską; obie krzyżują się w Domasławku Elsenau. Pierwszej długość w powiecie wynosi około 45 klm. druga wchodzi za Mieleszynem w pow. gnieźnieńskim, zdąża ku półn. na Janówiec, gdzie stoi most na Wełnie, potem na Domasławek i Wapno do Kcyni; powiat opuszcza za Włodzimirzewem; długość jej około 30 klm. Ogólna długość dróg bitych w powiecie wynosi 154 klm. , jako to z Wągrówca na Kcynię i Nakło do Bydgoszczy 25 klm. ; z Glogowińca na Janówiec, Łopienno i Kłecko do Gniezna 34 klm. ; z Wągrówca do Rogoźna 14 klm. ; z Wągrówca na Margonin i Szamocin do Białegośliwia 12 klm. ; z Wągrówca na Mieścisko i Kłecko do Gniezna 21 klm. ; z Rudy Mieściskiej na Skoki i Goślinę Murowaną do Poznania 16 klm. z Wągrówca na Łekno i Domosławek do Żnina 32 klm. Ludność jest przeważnie polska i katolicka; niektóre właściwości jej, odznaczające mieszkańców prawego porzecza Wełny, t. zw. Pałuczan, od mieszkańców lewego tej rzeki porzecza zacierają się stopniowo. Ludnośó trudni się uprawą roli, chowem bydła, rybołówstwem, drobnym przemysłem i handlem. Chowem i tuczem bydła zajmują się prawie wszystkie znaczniejsze posiadłości; nabiałem Laskowo, Łaziska, Micharzewo, Morakowo, Niedźwiady Rogowskie, Pawłowo Kiszkowskie, Popowo Kościel ne, Rgielsko, Boszkowo, Rybowo, Siedlce, Siedleczko i Wysoka; chowem owiec Chawłodno. Chrzanowo, Jabłkowo, Kołybki, Konary, Krzyżanki, Laskownica Mniejsza, Łaziska, Micharzewo, Podolin, Rąbczyn, Rgiel

Wągrowiec