ce. os. 18, mr. 70. W. Skóry wś, ma 555 m. należących do drobnej szlachty i 13 włośc. W r. 1827 Ważyno Kmiece miało 8 dm. , 60 mk. , a W. Skóry 9 dm. , 84 mk. Fol. Warzynko al. W. Małe składa się z dwu części jedna ma 148 morg. , druga 146 morg. Wąblewo al. Wąbiewo, urzęd. Wombiewo, Wambow r. 1303, Wambowo r. 1387, Wanbowo r. 1388, potem Wambiewo i Wąbiewo, wś i folw. , pow. kościański Szmigiel, o 7 klm. na półn. wschód od Wielichowa poczta i 5 klm. od półn. kanału Obry; par. Parzęczewo, st. dr. żel. o 9 klm. w Grodzisku Graetz. Wś ma 23 dm. , 193 mk. 186 kat. , 7 prot. i 186 ha 167 roli, 10 łąk. Fol. do Parczewa ma 8 dm. , 97 mk. , właścicielami są Potworowscy. W r. 1303; Unisław i Jan z Goździchowa wspólnie z Woj ciechom Ślepym z sasiedniego Kamieńca sprzedali Szymonowi, plebanowi z Zbąszynia, wszystkie swe zagaje, ciągnące się od drogi z Kowalewa do W, aż do lasu zwanego Łężkiem Kod. Wielkop. , n. 868; r. 1387 8 prawowali się o W. Blizbor, pleban w Brodnicy, z Wicentym Łódzkim i Mścigniew z Mieczo wa z Bartłomiejem Chomęckim z Chomęcic Akta gr. Wielk. , I, n. 236, 472; r. 1564 bi skup pozn. pobierał z 3 łan. os. po fertonie; przy schyłku zeszłego wieku należało W. do Faustyna Zakrzewskiego z Parczewa, później do Potworowskich. E. Cal. Wąborków, ob. Wąworków, Wąbrzeżno, niem. Briesen in Westpreussen, w dok. Wambrez, Wambrzessno al. Fredeke, Wambresin, Fredeck, Vridecke, Frydek, niegdyś rezydencya biskupów chełmińskich, dziś miasto powiatowe, w obwodzie regiencyi kwidzyńskiej. Leży przy kolei wschodniej na przestrzeni ToruńWystruć, między dwoma jeziorami Zamkowem SohlossSee i Wąbrzeskiem FriedeckSee. Gleba piaszczysta, z gliną zmieszanaj średniej urodzajności. Trzy trakty bite rozchodzą się ztąd do Chełmna, Radzyna i Brodnicy. Poczta osobowa dojeżdża do Kornatowa 201 klm. . W mieście jest urząd poborowy, sąd okręg. , urząd poczt. II klasy; dworzec kolei odległy o 3 klm. od miasta. Dalej znajduje się tu kościół katol i ew. , synagoga, nowy ratusz r. 1892, piękny rynek, kasa oszczędności i spółka pożyczkowa, która r. 1884 miała 1, 777, 552 mrk obrotu. Szkoła miejska liczyła 1893 r. 421 dzieci kat, 392 ew. i 55 żyd. Rada miejska składała się 1888 r. z 9 kat. , 7 żyd. i 2 prot. R. . 1885 było tu 437 dm. , 1008 dym. , 2159 mk. kat. , 1893 ew, , 13 baptystów i 589 żyd. , razem 4654 mk. , z których na Plebankę przy, pada 46 mk. i 3 dm. Trudnią się głównie rolnictwem, hodowlą, bydła, handlem zbożowym, sprzedażą świń i przemysłem; Polacy mają 6 handlów kolonialnych i 1 bławatny. Przy spisie bydła 1892 r. naliczono tu 358 koni, 698 rogacizny, 80 owiec, 863 świnie, 169 kóz i 131 ulów pszczół. Co rok odbywają się tu 4 jarmarki a targ raz w tydzień. Obszar miejski z Plebanka obejmuje 1573 ha 1290 roli orn. , 154 łąk. Budżet miejski wynosi na 1893 rok 51231 mrk. Na szkoły wyznaczono 18468 mrk, na ubogich 4125 mrk. W, leży w okolicy dawno zaludnionej. W jeziorze pomiędzy miastem a dzisiejszym cmentarzem miejskim znajdowano od czasu do czasu rozmaite przedmioty. Naczynie gliniane, oryginalnej, kulistej formy i hak bronzowy od wędki znajdują się w zbiorze Tow. Met. w Kwidzynie, a młot kamienny i narzędzie z rogu jeleniego w Muzeum Tow. Przyj. Nauk w Poznaniu. Dalej znaleziono tu czaszki szkieletów z grobów rzędowych wraz z paciorkami i fibulą bronzową. Gdzie dziś cmentarz miejski, istniał niegdyś szaniec, którego kształty pierwotne już się zatarły, W płd. stronie tego szańca, prawie u jego podnóża, natrafiono na szkielet, przy którym znaleziono nóż krzemienny. Jest to jedyny w Prusach Zach. okaz mający pozór wyrobu paleolitycznego ob. Objaśn, do mapy Ossowskiego, str. 30. W. zachodzi po raz pierwszy w przywileju z 1246 r. , w którym w. m. krzyżacki Henryk v. Hohenlohe przekazuje bisk. chełmińskiemu Heidenreichowi 600 włók w ziemi chełmińskiej przy Łozie, t. j. Chełmży, Wąbrzeźnie Wambrez i Bobrowie, które już jego poprzednikowi, biskupowi Chrystyanowi były przyrzeczone ob. ,, U. B. des Bist. Culm. , str. 6, Nr. 14. Kiedy W. dostało pierwszy przywilej miejski nie wiadomo, nowy wystawił r. 1534 bisk. Jan v. Hoefen Dantiscus, nadając zubożałym mieszkańcom oprócz 40 włók, które przy pierwszej lokacyi dla nich były wyznaczone, jeszcze 20 włók należących do pustej wsi Podwiejska, na prawie chełm. Za to mają co rok na św. Marcin dawać po pół grz. pruskiej monety od włóki, grzywnę po 20 groszy licząc, 1 korzec owsa, 2 kury i tłokę czynić według zwyczaju. Nadto użycza im 56 morgów roli, dawniej do zamku biskupiego należących, za które mają płacić po 10 skojców od morgi. Na uznanie zaś naszego zwierzchnictwa mają wszyscy mieszczanie, którzy piwo warzą, na św Marcin płacić po 5 groszy od domu, reszta od każdego domu lub placu po 2 grosze, Nadto przekazujemy miastu domy casas około ratusza zbudowane, browar, łazienki i 5 placów z wszelkim pożytkiem. Z jatek jednak rzeźnickich mają dawać po pół kamienia sadła sepi od każdej, od jatek piekarskich i innych ma połowa daniny wpływać do naszej kasy, połowa do miejskiej. Wreszcie daje biskup miastu herb czyli pieczęć alam aquilae

Wąblewo

Wąblewo

Wąborków

Wąbrzeżno