zniszczył te budowle. Wzniesieniem nowych, również z drzewa, zajął się kś. Paweł Dobrzyń, zakonnik. Gdy i ten spłonął, zbierał tenże zakonnik powtórnie składki, i przy pomocy mieszczanki wartskiej, Złotą Babą zwanej, stawia dotąd istniejące murowane budowle. Gruntownie odrestaurowany 1696 r. , staraniem gwardyana Sochowicza, w 1721 zostaje rozszerzony, wreszcie 1764 r. exprowincyał Mikołaj Czarżasty wnosi dwie okazałe wieże i powiększa zabudowania klasztorn. Kaplicę św. Anny przy kościele domurowano w latach 1610 1612, kaplicę zaś św. Barbary na cmentarzu przykościelnym fundował r. 1708 Jan Wolski, skarbnik wieluński, syndyk konwentu. W tutejszym klasztorze umarł 1534 r. błog. Rafał z Proszowic, prowincyał zakonu. Zwłoki jego w d. 11 listopada 1640 r. z rozkazu prymasa Jana Lipskiego podniesione z niezwykłą uroczystością z grobów zakonnych i złożone we wspaniałym, kosztem tegoż arcybiskupa wzniesionym, sarkofagu. Tu również spoczęli świętobliwi zakonnicy Melchizedech f 1480, Jan z Sieradza 1500 r. i malarz zakonny Franciszek z Sieradza 1516 r. . Wnętrze kościoła malowane al fresco, jakoby przez zakonnika Żebrowskiego. Obraz Wniebowzięcia N. M. Panny, szkoły staroniemieckiej, stylem bizantyńskim, wielce przypomina takiż obraz u fary. Wielki karton Wskrzeszenie Piotrowina, ciekawy ze względu na dawne ubiory. Z grobowców, prócz sarkofagu błog. Rafała, godne uwagi są statua Melchizedecha w presbiteryum, oraz kamień wmurowany w ścianę a będący pierwotnym nagrobkiem błog. Rafała. Szkoła podwydziałowa, założona przez zakonników w r. 1796, przetrwała do r. 1832. Była przy niej biblioteka złożona z 2, 453 dzieł. Klasztor istnieje dotąd jako etatowy, mieści trzech zakonników i braciszka. 3. Kościół i klasztor bernardynek. Taż sama, zdaje się, Dorota Kurska, wdowa, której ofiarności wiele zawdzięcza konwent bernardynów, w r. 1538 przyjąwszy habit zakonny, zamieszkiwać poczęła wraz z towarzyszkami dwa domy w t. zwanym szpitalu panieńskim, które od wszelkich ciężarów i powinności uwolnił Zygmunt III w 1693 r. Dotąd jednak nie miało zgromadzenie swojego kościoła, dopiero na placu ofiarowanym w r. 1663 przez Kołdowskiego, dziedzica Kobierzycka, stanął między r. 1667 a 1680 kościół drewniany i klasztor zabiegami Klary Szczycińskiej, która z rąk arcyb. Macieja Łubieńskiego przyjęła habit. Spalony w r. 1683, staraniem innej przełożonej Suchorskiej na nowo wzniesiony został klasztor drewniany w r. 1687, kościół zaś, również drewniany, dopiero w r. 1696 na placu zakupionym przez Andrzeja Suchorskiego. Poświęcony był p. n. Narodzenia N. M. Panny. Wypadki wojenne z r. 1734 doprowadziły klasztor do ruiny. Staraniem ówczesnej przełożonej Róży Kozubskiej i z ofiar publicznych stanęły do dziś dnia istniejące gmachy murowane klasztoru i kościoła, który w dniu 8 września 1770 r. poświęconym został. Odrestaurowany w r. 1841, prócz cudownego obrazu Bogarodzicy, przeniesionego tu w r. 1804 ze zniesionego klasztoru bernardynek w Kaliszu niczem więcej się nie odznacza. Klasztor ten, również etatowy, zamieszkuje dotąd 11 zakonnic. Prócz wspomnianych, były tu jeszcze następujące kościoły prebendalne Kościołek p. w. św. Krzyża, przy szpitalu św. Łazarza, drewniany. W domu przy tym kościele prebendarz był obowiązany opiekować się sześciu ubogimi starcami, z funduszów na ten cel przeznaczonych. Kościół ten był w r. 1787 tak zrujnowany, iż nawet ołtarza nie było, dom zaś schronienia starców w czasie pożaru miasta zgorzał. Kościół św. Ducha, na przedmieściu Górki, drewniany, spalonym został w r. 1683. Odbudowany powtórnie, zarządzanym był przez oddzielnego prebendarza, którego mianował magistrat. Z uposażenia swego obowiązany był wspierać pewną liczbę ubogich. Kościołek św. Jana Chrzciciela drewniany, na wzgórzu zwanym według Długosza Rzerzuchowa góra, sięga odległej starożytności, jeszcze papież Leon X udzielił mu breve dozwalające odbywania procesyi. Odrestaurowany w r. 1787 przez kś. Fran. Reorowicza, prebendarza. Plac zaś naokoło kościoła w r. 1810 zamieniono na cmentarz, obszar którego rozszerzono, gdy chylący się do upadku kościołek rozebrano r. 1869. Obecnie cmentarz ten zajmuje 4 morgi i opasany w r. 1889 murem, mieści kaplicę murowaną, wzniesioną w r. 1856 przez Józefę z Korytowskich Biernacką nad grobem jej, męża i syna. Na cmentarzu spoczywa Józef Paszkowski, profesor b. szkoły aplikacyjnej, pułkow. , zasłużony w literaturze 7 paźdz. 1858 r. . Cmentarze innych wyznań niczem się nie odznaczają. Warta jest miejscem urodzenia Stefana Damalewicza, historyka kościelnego f 1664 r. . Opis W. skreślił Adam Chodyński w Bibl Warsz. z r. 1860, t. III, 637 i Encykl. Orgelbr. Opisy z rycinami podały Tygod. illustr. z r. 1862 str. 133, i z r. 1863 str. 163, Biesiada literacka t. XIII, Nr 331 z rysunk. sarkofagu, Kłosy z r. 1876 t. XIII, str. 333 i Kaliszanin z r. 1884 z 5 grudn. . M. R. Witanowski. Warta al. Warda, wś i fol. nad rz. Kiewlicą, pow. kalwaryjski, gm. Balkuny, par. Mirosław, odl. od Kalwaryi 43 w. , ma 8 dm. , 32 mk. Warta, niem. Wartha, miasto nad rz. Nissa

Warta

Warta