brzegu. Pod miastem łączy się z Wartą rzeka 1 zwana często Dzwigorzówką, a stanowiąca właściwie ramię Warty, gdy właściwa Dźwigorzówka Dźigorzówka uchodzi znacznie dalej w górę rzeki do tegoż ramienia. Najbliższa stacya dr. żel. w Łodzi drogą boczną na Szadek, Lutomiersk odl. mil 8 1 2 szosą zaś przez Sieradz mil 12. Urząd poczt. telegr. j w miejscu, komunikacya wózkiem pocztowym z Sieradzem codzienna, z Dobrą 4 razy tygodniowo. Z m. Warty rozchodzą się szosy 2go rzędu do Turka przez Dobrą 5 mil, do Sieradza 2 mile, oraz fabryczna do cukrowni Cielce o 5 w. Z Kaliszem 5 1 2 m. Błaszka; mi 2 m. , Szadkiem 3 m. łączy się W. bocznemi drogami. Miasto pobudowane na wzgórzach, ponad nizinami, składa się z rynku, dwóch nie brukowanych placów targowych; na konie i bydło, oraz ulic; Sieradzka, Wodna, św. Krzyzka, Mansyonarska, Kaliska, św. Jańska, Piekarska, Garbarska, Bóżniczna. Grodzka, Toruńska, Dobrska, Szpitalna, Zatyłki, Ogrodowa, Mostowa, Targowa, Garncarska, Prefekturalna, Klasztorna i przedmieść Kociszówek i Wania al. Górki. Przed pożarem w r. 1882 było tu 234 dm. , obecnie około 85 murow, i 105 drew. Z budowli wyróżniają się ratusz, kośoiół parafialny, klasztory bernardynów i bernardynek, oraz bóżnica murowana. Zabudowania miasta, ubezpieczone od ognia na rs. 274, 390, zajmują obszar 125 morgów. Prócz tego do mieszczan należy 1, 507 morg. roli, łąk 112 mr. , pastw. 106 mr. Ludność zajmuje się przeważnie rolnictwem, handel spoczywa w ręku żydów. Dwa targi w tygodniu, oraz 6 jarmarków do roku, głośnych niegdyś z targów na konie, ożywiają ciche miasto. Z zakładów fabrycznych, drobnych rozmiarów, istnieją 2 olejarnie, 2 garbarnie, mydlarnia, fabryka sody i za miastem na gruntach wsi Duszniki fabryka zapałek, wszystkie, oprócz 10 wiatraków, w ręku żydów. Ludnośó miasta w r. 1826 wynosiła 2, 625 dusz; r. 1843 wynosiła 3, 178 żydów 1, 527, 1858 r. 3, 341 żyd. 1, 681, 1864 r, 8, 000 żyd. 2, 177, gdy dziś na ogólną liczbę 4, 847mk. , przypada chrześcian 2, 338 w tem prawosŁ 13 i ew. 13 a żydów 2, 509 męż. 1, 131, kob. 1, 378. W mieście znajduje się urząd miejski, oddział poczt. tel. , urząd akcyzny, biuro notaryusza. Dochód kasy miejskiej wynosi 4, 000 rs. , kapitału żelaznego ma kasa rs. 3, 567 kop. 65, a zapasowego rs. 1, 932 kop. 59, lokowanych w Banku Państwa. Z zakładów naukowych są szkoła elementarna męzka i takaż żeńska, oraz 6 chederów. Dawniej istniała szkoła podwydziałowa prowadzona przez bernardynów 1796 1832, pensya żeńska założona w r. 1858. Służbo zdrowia stanowią lekarz, felczer i akuszerka, oraz drugi felczer i dwie babki wolnopraktykujące. Apteka. Szpital z kościołem i osobnym prebendarzem istniał tu w w. XV Korytkow. Arcyb. Gn. , II, str. 37, dziś niema po nim śladu, tylko w kantorze Banku Państwa znajduje się na ten cel złożonych rozmaitych legatów i oszczędności 9, 067 rs. 32 k. , oraz 5 od summy 3, 000 rs. zapisanych w r. 1854 na wsi Mikołajewicach przez Antoniego Dąbrowskiego. Dom starców i kalek na 12 osób powstał około r. 1840 z zapisu kś. Kuczkowskiego, proboszcza miejscowego, który na ten cel przeznaczył dom drewniany i 600 rs. s jako też z ofiar mieszczan, oraz funduszów po upadłych cechach sukienników, prasołów i w. in. , co wynosi w ziemi ornej i ogrodach 54 morgi i 3 mr. 224 pręty łąk, w gotowiżnie 11, 729 rs. 22 kop, , lokowanych w Banku Państwa. Straż ogniowa ochotnicza, utworzona w r. 1881, liczy członków 134. Remanent w jej kasie wynosi rs. 400. Zawiązkiem osady był zapewne starożytny gród książęcy, broniący jednej z najważniejszych przepraw brodów na Warcie. Gród ten stracił swe znaczenie przez posuwanie się kolonizacyi wielkopolskiej i linii strategicznej ku wschodowi. Wieś Kobylniki około 10 w. na zach. odl. jest zapewne pamiątką naroku grodowego. Pierwotna osada, wedle tradycyi, miała być z jeńców niemieckich utworzona. Prawdopodobniej osadzono tu, może przy końcu XII w. , niemieckich kolonistów i nadano osadzie prawo niemieckie. Otrzymała ona nazwę niemiecką Liebewarde. Tęż samą nazwę otrzymuje założone przez niemieckich osadników w r. 1277 miasto na obszarze dzisiejszych Kęt. Jednakże pierwotna nazwa polska przeważyła nad niemiecką, którą raz tylko spotykamy w dokum. z r. 1255. Czy nazwa polska zostaje w istotnym związku nazwą rzeki, od której dzisiejsze miasto oddalone jest o 2 w. , trudno stanowczo rozstrzygnąć. Nazwy osad Ner, Nida, Wisła, jednobrzmiące z rzekami nad któremi leżą, ale późniejszego zapewne pochodzenia niż miana rzek, pozwalają przypuszczać, iż Warta też wzięła nazwę od rzeki. W r. 1255 Kazimierz, ks. łęczycki, nadaje we wsi Męka, mieszczanom sieradzkim Marcinowi i Wilkinowi przywilej na lokacyą miasta Warty, która dotąd była jeszcze wsią villa. Książę odbiera dotychczasowemu sołtysowi Wolframowi Volvramo dla jego przewinienia ob culpam suam nadane mu prawa i przelewa takowe na wymienionych już mieszczan sieradzkich. Osadnicy mają z dworów curiis, prócz trzech sołtysich, płacić po 6 denar. a rzemieślnicy tudzież rzeźnicy, szynkarze wina, miodu i piwa po 6 denar. , prócz kowali, tkaczy i farbiarzy. Trzeci denar z kar sądo

Warta