1253 i 1416 Spytków, tudzież późniejszy Bonin znikły bez śladu. Z nazwą Szeląg pojawia się w XVI w. na lew. brzegu Warty, tuż pod Poznaniem, osada, której wykopaliska świadczą o wczesnem zaludnieniu jej obszaru. Główno w r. 1260, Koziegłowy znane już w r 1296, i Kicin w r. 1316 były posiadłościami bisk. pozn, Naramowice w r. 1366 i Nowa Wieś w r. 1380 należały do szlachty, Umułtowo w r. 1253 do miasta Poznania. Około r. 1242 zakłada ks. Przemysław I w Owińskach klasztor cystersek i uposaża w r. 1252 włościami nadbrzeżnemi Miękowo, Radojewo i Bolechowo; potem przybyły Trzuskotowo w r. 1282, Mościszewo i Biezdrowsko dziś Biedrusko około r. 1388. Chojnica, siedziba szlachecka w r. 1337, była czołem opola w r. 1388, rozciągającego się po obu brzegach Warty. Obszar Gośliny, szlacheckiej w r. 1387 sięgał do praw. brzegu rzeki. Radzim, na lewym, brzegu był czołem kasztelanii w r. 1256. Leżący wprost Radzimia Starczanów był własnością kapituły pozn. r. 1364. Kowanowo w r. 1257, Szymankowo r. 1388, Gołaszyn i Łukowo w r. 1387 należały do szlachty, a Bogdanów w r. 1356 do skarbu państwowego. Oborniki, znane już w r. 1298, miały zamek obronny, były czołem starostwa i miastem, Uścikowo, królewszczyzna, pojawia się w r. 1356. Bąblin w r. 1387, Kiszewo r. 1391, Niemieczkowo r. 1361, Sycyn r. 1278 i Stobnica w r. 1388, która przez pewien czas była miastem, należały do szlachty. Od Obornik aż poza Skwirzynę ciągną się wzdłuż prawego brzegu rzeki odwieczne lasy, rzadko gdzie karczowane i osadzane. Miasto Obrzycko było czołem kasztelanii w r. 1238. Pobliskie Piotrowo nie sięgną pewno dalekiej przeszłości; r. 1613, dziedzic Mikołaj Łącki założył tu kościół protestancki dla sprowadzonych z Niemiec osadników. Odnośne objaśnienia wydawcy Kodeksu Wielkopolskiego n. 493 i 546 są niedokładno. Pothrovo, własność dominikanów wronieckich w r, 1280, zdaje się być Popowem pod Wronkami, a Petrowo, w r. 1284 własność Tomisława z Szamotuł, Piotrkówkiem pod Szamotułami. Koźmin pod Obrzyckiem był siedzibą szlachecką w r. 1388, Samołęż pod Wronkami posiadłością cystersek owińskich w r. 1252. Wronki pojawiające się w podrobionym dokum. z r. 1251, były miastem już w r. 1298 i miały swój zamek; Przemysław II osadził tu w r. 1279 dominikanów, do których należało snać pobliskie Popowo w r. 1280. Nowa Wieś wroniecka była królewszczyzną w r. 1370, a Biezdrowo r. 1284 własnością szlachecką, na której obszarze powstało w nowszych czasach miasteczko Wartosław, z niemiecka Neubrueck Nowy Most zwane. Pożarowo w r. 1382, Chojno r. 1284, Tuchole r. 1389, Sieraków r. 1251 późniejsze miasto, Kłosowice r. 1388, Debrzno r. 1393, Zatom r. 1388 i Kolno pod Międzychodem w r. 1392 były posiadłościami szlacheckiemi. Bielsko w r. 1288 należało do bisk. pozn. , Radgoszcz w r. 1378 i Miechocin Muchocin do cystersów, osadzonych w Zemsku i przeniesionych następnie do Bledzewa. Międzychód, posiadłość niegdyś szlachecka, dziś miasto powiatowe, ukazuje się w r. 1378. Do szlachty należały także pobliskie Krobielewo i Dłusko w r. 1388, tudzież Świniary w r. 1394, Chełmsko Chemsko zaś do cystersów bledzewskich w r. 1390. Skwierzyna przy ujściu Obry, ostatnie nad Wartą miasto od r. 1312, wchodziła w skład starostwa międzyrzeckiego, powiatu i wojew. pozn. , wymieniona jest z pobliskiemi Trzebiszewem i Murzynowem Morrn w podrobionym dokumencie z datą r. 1251. Tu opuszcza Warta ziemie wielkopolskie i wchodzi do tworzącej się w XIII w. Nowej Marchii brandenburskiej. Murzynów był posiadłością bisk. wrocławskich, którym w r. 1231 Władysław Laskonogi pozwolił zaprowadzać prawo niemieckie; potem przeszedł do skarbu państwowego i stanowił część ststwa międzyrzeckiego. W r. 1770 przywłaszczyli sobie dwaj Niemcy, Brandt i Schwoenig, połowę Murzynowa, poddając ją pod zwierzchnictwo margrafów brandenburskich. Spory, jakie ztąd wynikły, rozstrzygł sejm w r. 1782 Kontyt. 20 w myśl ustanowionej przez odnośnych komisarzy komplanacyi, iż za przyłączenie spornej połowy Murzynowa do Nowej Marchii król pruski wypłaci skarbowi koronnemu 18, 000 złp. ; panowie zaś Brandt i Schwoenig płacić mają rocznie 3, 000 złp. starostom międzyrzeckim. Dokument podrobiony z datą r. 1251 Kod, Wielk. , n. 296, ustanawiający granice Nowej Marchii, wymienia także wsi Borek Borków poniżej Skwirzyny i Polikno pod Santokiem. Santok wspomnieliśmy już powyżej. W ziemi santockiej założyli Niemcy około r. 1251 1257 miasto Landsberg nad Wartą, do którego w r, 1316 należała pobliska wieś nadrzeczna Ulim Eulam. Karnin Kernein był w r. 1252 własnością Cystersów paradyskich. Kolczyn Koeltschen, Kiełczyn zachodzi w podrobionym dokumencie i w późniejszych, a Łupów Loppow pod r. 1359. Miasto Sonnenburg powstało około r. 1319 na obszarze przyległego Przyborowa Priebrow, nieopodal ujścia Warty do Odry. Część geograf. opracował Andrzej Świętochowski, historyczną Edmund Callier. Warta, miasto, w pow. sieradzkim, leży na wzgórzach towarzyszących dolinie Warty, od której miasto oddalone jest o 2 w. z lew. Warta Warta