1170, tudzież Bobrowo, kolebka i grób błg. Bogumiła, arcyb. gnieźn. Ci zakonnicy posiadać mieli w r. 1178 pobliski Straszków. Chełmno, przy ujściu Neru, było posiadłością arcyb. r. 1136. Koto, wyniesione do rzędu miast w r. 1362, miało swój zamek r. 1383; było czołem starostwa, później osiedli tu bernardyni. Pobliskie Skobielice posiadali arcybiskupi już przed r. 1331 Powiercie w r. 1364, Kościelec w r. 1288, Białków w r. 1268 i Ochle w r. 1330 były własnością szlachty, Gozdów w r. 1362 królewszczyzną, a Trześniewo w r. 1357 posiadłością arcybiskupią. Tury w r. 1261 należeć miały do cystersów lędzkich. Dziedzic na Grójcu, pod Koninem, oddaje w r, 1364 pobliską Wolę Podłężną do osadzania na prawie niem. Morzysław, wątpliwa w r. 1145 posiadłość cysterów lędzkich, przeszedł w pewnej części w ręce bisk. lubuskich, a potem stał się królewszczyzną. Konin ukazuje się około r. 1209; potem był czołem starostwa i dotąd jest miastem powiatowem; starożytny zamek rozebrano w nowszych czasach. Czarków, wprost Konina, należał do bisk. lubuskich w r. 1328, do arcyb. gnieź. w r. 1357, potem do skarbu, Chorzeń w r. 1145 nadany był cystersom lędzkim; Woglowo, wymienione w r. 1147 między posiadłościami klasztoru trzemeszeńskiego, nie jest Węglowem leżącem w pobliżu Goliny Konińskiej. Sławsko, na lew. brzegu rzeki, nadane r. 1145 z pobliskiemi Rybakami cystersom lędzkim, było czołem opola r. 1291. Sąsiednia Osiecza ukazuje się r. 1285. Cystersi lędzcy pobierali dziesięcinę z Radoliny i Sługocina r. 1213, z Kopojna i Skokomia w r. 1239. Ratyń pod Lądkiem był już w r. 1261 własnością bisk. pozn. Ląd, wymieniony w r. 1136 między grodami opłacającemi się arcyb. gnieźn. , stał się czołem kasztelanii; obok zamku, który znikł, stanął klasztor dla sprowadzonych r. 1145 z Niemiec cystersów; w postronnej osadzie, Kościołem zwanej, założyli zakonnicy miasto Lądek na prawie niem. Sąsiednie Dolany należały do nich od chwili założenia klasztoru, a poblika Oleśnica od r. 1261. Zagórów, późniejsze miasteczko, i Wrąbczyn dawały dziesięcinę cystersom lędzkim r. 1239. Policko, znane już około r. 1186. Szamarzewo ukazujące się r. 1303, i Ciążyn, kasztelania w r. 1251, osada na prawie niem. w r. 1260, należały do bisk. poznańskich. Pietrzyków i Rataje, nadane Pyzdrom, rządziły się prawem niem. od r. 1306. Dłuska były wsią książęcą r. 1250. Pyzdry, stolica ziemi, powiatu i ststwa, pojawiają się r. 1186, szlachecka Tarnowa r. 1257. Poniżej Tarnowy, przy ujściu Prosny, wchodzi W. w granice ustanowionego r. 1815 w. księztwa poznańskiego. Pobrzeżne Spławie w r. 1391, Komorze w r. 1360 i Szczodrzejewo były posiadłościami szlacheckiemi. Pogorzelica r. 1238 należała do osadzonych w Poznaniu kawalerów św. Jana Jerozolimskiego. Sąsiedniem Szczonowem nie jest Vczonovo, które w r. 1305 cystersi lędzcy zamienili na trzecią część Wrąbczyna Kod. Wielk. , lecz Łuszczanowem pod Żerkowem. Czeszewo i Lgów w r. 1257, tudzież Orzechowo w r. 1392, Ostrów pod Dębnem w r. 1391 i Dębno w r. 1296 były posiadłościami szlacheckiemi. Witów, po prawym brzegu rzeki, należał w r. 1286 do bisk. poznańskich. Nowe Miasto, założone przed r. 1283, było siedzibą rodziny wielkopolskiej Nowomiejskich. Postronna Lubrza należała w r. 1357 do kapituły gnieźn. , dalsze nieco Krzykosy w r. 1393 i Solec w r. 1244 do bisk. poznań. Sulęcin, szlachecki, istniał już przed r. 1392. Świączyn, którym objaśniono t. n. osady z r. 1234, 1265, 1318 i 1369, pojawia się dopiero w XVI w. Rogusko w r. 1244 było własnością bisk. pozn. Gogolewo w r. 1390 i Kępa w r. 1257 należały do szlachty, Sroczewo w r. 1320 do cystersów paradyskich, Mechlin w r. 1211 do kościoła św. Maryi w Wrocławiu, Łęg w r. 1252 do cystersek trzebnickich. Szrem ukazuje się r. 1136; miał zamek obronny, był czołem opola, kasztelanii i starostwa. Pobliski Grzymisław należał r. 1282 do dominikanek pozn. , Zbrudzewo w r. 1388 do szlachty, znana już w r. 1279 Góra do bisk. r. 1310, którzy posiadali postronne Psarskie i Jaszkowo w r. 1278, tudzież Orkowo w r. 1287 i Niesłabin w r. 1395. Na Manieczkach siedziała szlachta w r. 1352. Szymanowo było własnością bożogrobców miechowskich w r. 1253. Nieopodal wspomnionego Jaszkowa istniała między r. 1307 i 1685 wieś kościelna, Przewozem zwana, która całkiem znikła. Cmoń dawał dziesięcinę w r. 1310 bisk. pozn. Krajków w r. 1392, Radzewo w r, 1394 i Baranów pod Mosiną w r. 1387 należały do szlachty, Rogalin w r. 1247 do bisk. poznańskich. Sowiniec, nadany Przedpełce, synowi Hugona, był przed r. 1241 wsią książęcą. Ukazująca się w r. 1298 Mosina stała się później czołem starostwa. Wiry, siedziba szlachecka, zastawione były w r. 1357 bisk. pozn. , którzy posiadali pobliski Wiorek r. 1296 i Babki w r. 1364 Luboń w r. 1316 i Czapury w r. 1386 należały do szlachty, Starołękę, Minikowo, Żegrze i Rataje nadał ks. Przemysław I w r, 1253 miastu Poznaniowi, zaprowadzając tu prawo niemieckie. Świerczewo posiadali w r. 1235 biskupi pozn. , w których ręku znajdowała się także w r. 1285 część pobliskiego Górczyna. Poznań, najznaczniejsza nad Wartą osada, zdaje się też być najstarszą. Istniejący między r.

Warta